Ανάμεσα σε αυτές, λένε οι ντόπιοι, ξεχωρίζει η Καβάλα. Αμφιθεατρικά χτισμένη, με θέα από το Κάστρο και την παλιά πόλη στην απεραντοσύνη του Αιγαίου, η πόλη της Καβάλας αποτελεί ιδανική επιλογή όλες τις εποχές του χρόνου για να την επισκεφθεί κάποιος και να περιηγηθεί στην πλούσια ιστορία της και τα μνημεία της.

Γι’ αρκετούς, όπως αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, η Καβάλα θεωρείται μια "δύσκολη" πόλη να την ανακαλύψει κάποιος και να περιηγηθεί σε αυτήν.

Λόγω της μορφολογίας της και της δόμησής της (κτισμένη πάνω στο όρος Σύμβολο) ο επισκέπτης πρέπει να περπατήσει αρκετά αν θέλει να δει από κοντά και να θαυμάσει εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς εικόνες ή μοναδικής αρχιτεκτονικής ομορφιάς κατοικίες, μνημεία, εκκλησίες και δημόσια κτίρια.

Η Καβάλα όμως της περιήγησης, της ιστορίας, των διακοπών, της χαλαρής βόλτας είναι μια πόλη ζωντανή, γεμάτη από εκπλήξεις, με νεοκλασικά κτήρια, εντυπωσιακές καπναποθήκες (ή καπνομάγαζα όπως τα λένε οι ντόπιοι) στο κέντρο της, με ανθρώπους πρόθυμους να βοηθήσουν τον επισκέπτη να την ανακαλύψει.

Ο τρόπος εύκολος, προσιτός και οικονομικός αν ο επισκέπτης δε θέλει να κουραστεί περπατώντας. Μ’ ένα ποδήλατο η Καβάλα γίνεται μια πόλη ιδιαίτερη. Μπορεί να μη διαθέτει οργανωμένους ποδηλατοδρόμους ωστόσο το ποδήλατο αποτελεί ένα ιδανικό μέσο για να περιηγηθεί κάποιος στην ιστορία της επισκέποτντας ορισμένα τοπόσημα αλλά και κτίσματα που αποτελούν σημαντικούς σταθμούς της πάνω από 2.500 χρόνια ιστορίας της.

Ο επισκέπτης θα απευθυνθεί στο Κέντρο Τουριστικών Πληροφοριών του Δήμου Καβάλας, στην κεντρική πλατεία Ελευθερίας ώστε να μισθώσει για όσο χρονικό διάστημα επιθυμεί ένα ποδήλατο που θα το παραλάβει από έναν από τους τέσσερεις σταθμούς που λειτουργούν στο κέντρο.

Η βόλτα του στη μακεδονική γη, στα ιστορικά κτίσματα, τα νεοκλασικά κτήρια και τις εκκλησίες μόλις ξεκινάει.

Πρώτος σταθμός η παλιά πόλη όπου ο ποδηλάτης θα διασχίσει το κεντρικό λιθόστρωτο δρόμο Θεοδώρου Πουλίδου για να φτάσει μέχρι την άκρη της Χερσονήσου την Παναγία και μετά να πάρει το δρόμο της επιστροφής με κατεύθυνση τη σύγχρονη πόλη.

1. Ιμαρέτ

Κτίστηκε το 1813-21 από τον Καβαλαλί Μεχμέτ Αλή, αντιβασιλέα της Αιγύπτου και ιδρυτή της δυναστείας, δώρο στη γενέθλια πόλη του. Πρόκειται για ίδρυμα παροχής κοινωνικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών προσαρτημένο σε ένα τζαμί, τυπικό δείγμα μουσουλμανικής ευποιίας.

Στέγαζε δύο μεντρεσέδες (ιεροδιδασκαλείο), μια κουζίνα για τους ενδεείς (ιμαρέτ), ένα σχολείο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, και ένα χώρο προσευχής/διδασκαλίας. Διασώζει τις κτητορικές επιγραφές, αριστουργήματα καλλιγραφίας και σύνθεσης. Σήμερα, έχει μετατραπεί σε πολυτελές ξενοδοχείο, μέσω μακροχρόνιας μίσθωσης από το Αιγυπτιακό κράτος.

2. Κονάκι Μεχμέτ Αλί

Στην άκρη της χερσονήσου, το λεγόμενο κονάκι του Μωχάμετ Άλι αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα κοσμικής οθωμανικής αρχιτεκτονικής του τέλους του 18ου αι. Το ισόγειο, κατασκευασμένο με πέτρα έχει χώρους αποθηκευτικούς και σταυλισμού, ενώ στον πρώτο όροφο υπάρχουν οι χώροι κατοικίας και υγιεινής.

Η οικία διατηρεί τη διάκριση των χώρων σε ανδρώνα και γυναικωνίτη και τους αρχικούς εντοιχισμένους ξύλινους αποθηκευτικούς χώρους και διακοσμήσεις οροφής. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.

Νότια του σπιτιού, βρίσκεται το εντυπωσιακό χάλκινο άγαλμά του, έργο του γλύπτη Κωνσταντίνου Δημητριάδη. Φιλοτεχνήθηκε στο Παρίσι κι απεικονίζει το θεμελιωτή της αιγυπτιακής δυναστείας Μωχάμετ Άλι (γεννημένο στην Καβάλα το 1769 και θανόντα στην Αίγυπτο το 1849) έφιππο, να τοποθετεί το ξίφος στη θήκη του καθώς επιστρέφει στο σπίτι του.

3. Παλιά Μουσική (Τζαμί Χαλίλ Μπέη)

Σε κεντρικό τρίστρατο της τειχισμένης πόλης βρίσκεται το συγκρότημα με την ονομασία Χαλίλ Μπέη. Το παρόν τζαμί είναι έργο των αρχών του 20ού αι., ενώ ο μιναρές ανάγεται πιθανότατα στο 16ο αι., όπως και το ιεροδιδασκαλείο. Κατά τις εργασίες αποκατάστασης του τζαμιού διενεργήθηκε σωστική ανασκαφή, κατά την οποία ήρθε στο φως τρίκλιτη δρομική βασιλική της ύστερης παλαιοχριστιανικής περιόδου.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, στον χώρο εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, ενώ τη δεκαετία 1930-1940 εκεί στεγάστηκε η Φιλαρμονική του Δήμου και έτσι απέκτησε την ονομασία «Τζαμί της Μουσικής». Μετά τις αρχαιολογικές έρευνες, είναι ορατό το προγενέστερο κτίσμα μέσω ενός γυάλινου δαπέδου, καθώς και η κάτοψη του ναού και ένα μικρό νεκροταφείο βυζαντινής περιόδου. Σήμερα λειτουργεί ως μουσειακός χώρος

4. Καρνάγιο

Στον ανατολικό υπήνεμο κόλπο της πόλης η παρουσία καρνάγιου αναφέρεται για πρώτη φορά στα 1591, στο ημερολόγιο του Gabriele Cavazza, γραμματέα του Ενετού Πρέσβη Lorenzo Bernardo.

Πιθανότατα, η θέση του είναι η ίδια σε όλα αυτά τα έτη και μέχρι σήμερα, αν και οι εγκαταστάσεις δε φαίνεται να ήταν μόνιμες. Σε αυτό συνεχίζεται η τέχνη της κατασκευής, συντήρησης και επιδιόρθωσης ξύλινων (και πλέον όχι μόνο) παραδοσιακών σκαφών.

5. Άγιος Νικόλαος

Ο ορθόδοξος ναός του Αγίου Νικολάου, επί Τουρκοκρατίας ήταν το τέμενος του Ιμπραήμ Πασά και ήταν το σημαντικότερο και μεγαλύτερο τέμενος της πόλης. Κτίστηκε περίπου στα 1530 από το μεγάλο βεζίρη του Σουλεϊμάν Β’ του Νομοθέτη, ίσως σε θέση παλαιότερου ναού. Όπως και το παρακείμενο λουτρό ήταν απαραίτητες υποδομές για την αναβίωση της πόλης. Μετατράπηκε σε ναό στη δεκαετία του 1920 και αντικαταστάθηκε ο μιναρές του από νεόκτιστο καμπαναριό. Στο ανατολικό εξωτερικό μέρος του ναού υπάρχει το ψηφιδωτό μνημείο της αποβίβασης του Αποστόλου Παύλου στο αρχαίο λιμάνι της Νεάπολης (σημερινή Καβάλα) όταν ξεκίνησε την επίσκεψή του στου Φιλίππους.

6. Λύκειο Ελληνίδων

Το κτήριο αρχικά κατασκευάστηκε ως καπναποθήκη και αργότερα, έως το 1942, λειτουργούσε ως τμήμα του σχολείου της Εβραϊκής Κοινότητας Καβάλας. Αργότερα μεταβιβάστηκε από την Εβραϊκή κοινότητα στο Λύκειο Ελληνίδων.

Πρόκειται για τριώροφο κτίσμα στο κέντρο της άλλοτε ακμάζουσας εβραϊκής συνοικίας, από την οποία δε σώζεται σήμερα τίποτα παρά μια κατοικία με εβραϊκή χρονολογία.

Το Λύκειο Ελληνίδων, ιστορικός φορέας διατήρησης του παραδοσιακού πολιτισμού και κοινωνικής προσφοράς έχει διαμορφώσει τους χώρους ανάλογα, προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του. Στη συλλογή του υπάρχουν αυθεντικές φορεσιές και πιστά αντίγραφα από διάφορα μέρη της χώρας, καθώς και ιστορικές φωτογραφίες.

7. Δημοτική Καπναποθήκη πλατείας Καπνεργάτη

Πιθανή περίοδος οικοδόμησής της είναι η πρώτη δεκαετία του 1900, ως καπναποθήκης για τον εξισλαμισμένο Ισραηλίτη καπνέμπορο Κιεζί Εμίν, που είχε την έδρα των επιχειρήσεών του στη Θεσσαλονίκη.

Το κτίσμα έχει χαρακτηριστικά της τάσης που ονομάζεται οθωμανικός νεοκλασικισμός. Πιθανολογείται ότι σχεδιάστηκε από τους πλέον ταλαντούχους αρχιτέκτονες της εποχής, όπως ο Elie Modiano, που έκτισε το Τελωνείο της Θεσσαλονίκης, ή ο Α. Γκρεκός, που αναφέρεται ως ο αρχιτέκτονας της Μεγάλης Λέσχης της Καβάλας. Το εσωτερικό του διατηρείται σε αυθεντική κατάσταση. Μετά την ανακαίνισή του θα φιλοξενήσει τις συλλογές του Δήμου Καβάλας

8. Μονή Λαζαριστών

Πιθανή χρονολογία κατασκευής είναι το διάστημα από το 1888 έως το 1892. Το συγκρότημα κτίστηκε από το Βαρώνο Βιξ (Adolf Wix), χάρη στην παρουσία στην πόλη της Καβάλας του καθολικού ιερέα Étienne Zougla.

Χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως Μονή των Λαζαριστών και αργότερα ως Γαλλικό Προξενείο και σχολείο Γαλλικών. Στο πρόπυλο υπάρχει γλυπτό σύμπλεγμα του Αγίου Βικεντίου, ιδρυτή του τάγματος των Λαζαριστών. Σήμερα στεγάζει την καθολική εκκλησία της πόλης.

9. Κτήριο Δήμου Καβάλας - Μέγαρο Wix

Πιθανό έτος κατασκευής είναι το 1906. Δένει αρμονικά με το γειτονικό με τα νεογοτθικά του στοιχεία. Ιδιοκτήτης ήταν ο Βαρώνος Αδόλφος δε Ζολνάι Βιξ (Wix), ανώτατο στέλεχος των επιχειρήσεων Herzog.

Το κτήριο αγόρασε στα 1926 αμερικάνικη καπνεμπορική εταιρεία και αργότερα πέρασε στα χέρια της Glen Tobacco Company. Σήμερα ανήκει στο Δήμο Καβάλας.

10. Δημαρχείο - Μέγαρο Herzog

Πρόκειται για κτίσμα που μιμείται αρχιτεκτονικά παλιούς πύργους της Ουγγαρίας με νεογοτθικά στοιχεία. Οικοδομήθηκε προς το τέλος της δεκαετίας του 1890 και ανήκε στην ιδιοκτησία του Ούγγρου καπνέμπορου Πιέρ Έρτζοχ (Herzog).

Το κτήριο αποτελεί το Δημαρχείο της Καβάλας από το 1937. Ιδιαίτερες είναι οι 6 θέσεις στην πρόσοψη, στις οποίες υπάρχουν διακοσμητικές παραστάσεις-οικόσημα.

11. Μεγάλη Λέσχη

Ανεγέρθηκε από τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Κυριών Καβάλας στα 1909-1910. Ως αρχιτέκτονας αναφέρεται ο Α. Γκρεκός. Αρχιτεκτονικά είναι ένα δείγμα της εκλεκτικιστικής αντίληψης, κυριαρχούν όμως σε αυτό τα νεοκλασικιστικά και νεοαναγεννησιακά μοτίβα, όπως φαίνονται στα κιονόκρανα και τα διαζώματα.

Στο στηθαίο υπήρχαν αγαλματίδια, ένα από τα οποία εικονίζει αρχαιοελληνική μορφή στον τύπο της Αρτέμιδος σε κυνήγι. Το κτίσμα ανακαινίζεται από το Δήμο Καβάλας για να χρησιμοποιηθεί ως πολιτιστικό κέντρο.

12. Μέγαρο Τόκου

Κτίστηκε από τον καπνέμπορο Δ. Τόκκο στα 1879, σύμφωνα με την επιγραφή που σώζεται πάνω από το υπέρθυρο. Είναι ενδιαφέρον συνδυασμός κατοικίας και επαγγελματικής στέγης. Σήμερα, ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί ως Προξενείο, ενώ μετά από την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, αποτέλεσε το κτήριο του Δημαρχείου.

13. Μουσείο Καπνού

Το κτήριο ανήκε στον Ελληνικό Οργανισμό Καπνού και φιλοξενεί την έκθεση στον ισόγειο χώρο του. Περιλαμβάνει υλικό κάθε είδους (έγγραφα, μηχανήματα, εργαλεία) που παραχωρήθηκε από γνωστές καπνεμπορικές οικογένειες της πόλης. Για πρώτη φορά η έκθεση λειτούργησε το 2003.

Περιλαμβάνει επτά θεματικές ενότητες που αφορούν σε όλη τη διαδικασία παραγωγής καπνού και την τυποποίησή του, καθώς και στην ιστορία των ανθρώπων που ασχολήθηκαν με τις διαδικασίες αυτές (καπνέμποροι, καπνεργάτες, αγρότες κ.λπ.). Διαθέτει πλούσιο αρχειακό υλικό που προέρχεται από πολλούς φορείς, οι οποίοι δώρισαν το αρχείο τους, προκειμένου να εμπλουτιστεί το μουσείο.


14. Άγιος Παύλος

Ο Ιερός Καθεδρικός Ναός του Αποστόλου Παύλου (πολιούχου της Καβάλας), είναι έργο του διάσημου αρχιτέκτονα από την Κωνσταντινούπολη, Περικλή Φωτιάδη. Στη δυτική του όψη υιοθετεί παρόμοιες λύσεις με αυτές του κεντρικού τμήματος του κτηρίου της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, της οποίας ήταν αρχιτέκτων.


15. Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Άγιου Ιωάννη

Πρόκειται για τον παλαιότερο σωζόμενο χριστιανικό ναό της πόλης, η κατασκευή του οποίου ταυτίζεται με την έξοδο του χριστιανικού πληθυσμού, εκτός της χερσονήσου της Παναγίας το 1864. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική.
 
Με την ανακαίνιση του 1890 αποκτά τη σημερινή του περίπου μορφή. Ο διάκοσμος της εποχής ήταν απλός και μονόχρωμος και διαθέτει ενδιαφέρουσα θρησκευτική ζωγραφική της εποχής και κειμήλια προσφύγων. Στο νότιο περίβολο του ναού υπήρχε το κοιμητήριο της Ελληνικής Ορθοδόξου κοινότητας και αγίασμα που λειτουργεί και στις μέρες μας

16. Αρχαιολογικό Μουσείο

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας ιδρύθηκε στα 1934 και την περίοδο εκείνη, βρισκόταν σε ένα κτήριο το οποίο σήμερα δεν υπάρχει, στην περιοχή του Φαλήρου, κοντά στην σημερινή του θέση.
 
Το σύγχρονο κτήριο κατασκευάστηκε στα 1963-1964, έργο του Δ. Φατούρου και αποτελεί τυπικό δείγμα του ελληνικού μοντερνισμού. Στο τέλος του 2000 ολοκληρώθηκε η προσθήκη μιας νέας πτέρυγας, έργου του ιδίου.

Σήμερα, έχει εκθέματα από την περιοχή της Καβάλας που αντικατοπτρίζουν την ιστορία της πόλης, μέχρι και τους νεότερους χρόνους. Διατηρήθηκε επίσης μια αίθουσα με εκθέματα από την Αμφίπολη. Στους χώρους του φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις και μουσικές εκδηλώσεις._