Μαζικά αποδεκατίζονται τα μεγαλύτερα αιωνόβια καστανοδάση στη νησιωτική και την ηπειρωτική Ελλάδα εξαιτίας ενός καταστροφικού μύκητα που εξοντώνει εκατοντάδες χιλιάδες καστανιές. Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αδυνατεί να χρηματοδοτήσει τα απαραίτητα φυτοϋγειονομικά προγράμματα για την καταπολέμηση της ασθένειας που απονεκρώνει τα δέντρα, με αποτέλεσμα το οικοσύστημα να βρίσκεται αντιμέτωπο με μια πρωτόγνωρη απειλή. Το έλκος της καστανιάς, όπως είναι η επιστημονική ονομασία της νόσου, εντοπίστηκε στην Ελλάδα το 1990. Εισήχθη στη χώρα μας από την Ιταλία και έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο Πήλιο της Μαγνησίας. Το πρόβλημα είχε λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και μέχρι το 2009 εξόντωνε συστηματικά τις καστανιές σε 17 από τους 28 νομούς της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το ινστιτούτο χορήγησε φυτο-αντιβιοτικά στα δέντρα αυτών των περιοχών και η ασθένεια αντιμετωπίστηκε σε ικανοποιητικό βαθμό.

Ωστόσο, τρία χρόνια αργότερα, στις 11 περιοχές που εξαιρέθηκαν από τη φυτοϋγειονομική περίθαλψη η ασθένεια καλπάζει ανεξέλεγκτη. Πρόκειται για τους νομούς Λέσβου, Χανίων, Τρικάλων, Κοζάνης, Πτολεμαΐδας, Ημαθίας, Σερρών, Καστοριάς, Φλώρινας, Ηλίας και Αχαΐας, οι οποίοι έμειναν αφύλαχτοι ενώ φιλοξενούν τα μεγαλύτερα καστανοδάση της χώρας. Οπως αναφέρουν τα δασαρχεία και οι τοπικοί φορείς, η ολιγωρία των Αρχών έχει βάλει τα δέντρα σε μεγάλο κίνδυνο. Ο μύκητας, πιο ισχυρός από ποτέ, θερίζει εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα στα αιωνόβια φυσικά καστανοδάση στην Αγιάσο Μυτιλήνης, στο Ροπωτό Τρικάλων, στο Εμπόριο Πτολεμαΐδας, στο Τσοτύλι Κοζάνης, καθώς και στα Χανιά.

Επιστήμονες και φορείς ζητούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες να παρθούν άμεσα μέτρα προστασίας, προκειμένου να διαφυλαχθούν δεκάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους από το έλκος της καστανιάς που πλήττει ανεπανόρθωτα την ελληνική βιοποικιλότητα και ταυτόχρονα μία από τις πιο αξιόλογες παραγωγές ενός εκλεκτού αγροτικού προϊόντος.

Τις προσπάθειες καταπολέμησης του μύκητα διεύθυνε το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης (ΙΔΕΘ). «Μια ανεπανόρθωτη καταστροφή πλήττει τα καστανοδάση μας», τονίζει ο ερευνητής Στέφανος Διαμαντής και προσθέτει: «Πρέπει να παρθούν άμεσα μέτρα. Η παρασκευή αντίδοτου για τον μύκητα είναι μια επίπονη εργασία και απαιτεί σχεδιασμό και χρηματοδότηση. Πρέπει να επιταχύνουμε, καθώς κάθε χρόνος που περνά μας φέρνει πιο κοντά στο χείλος του γκρεμού, αφού ο μύκητας εξαπλώνεται με ασύλληπτα γρήγορους ρυθμούς».

Οι καστανιώνες με το μεγαλύτερο πρόβλημα

Η μεγαλύτερη καταστροφή εντοπίζονται στην Αγιάσο της Μυτιλήνης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ινστιτούτου, εκεί περισσότερο από το 20% των 7.500 στρεμμάτων καστανοδάσους έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα από τον μύκητα και ξεραίνονται μαζικά. Βέβαια, τα στοιχεία αυτά αφορούσαν το 2009. Η ταχύτητα της εξάπλωσης της ασθένειας κάνει τους παραγωγούς πιο απαισιόδοξους στις εκτιμήσεις τους για την έκταση του προβλήματος.

Οι ίδιοι διαβεβαιώνουν στη Realnews ότι η ασθένεια έχει αποδεκατίσει πάνω από τα μισά δέντρα στο νησί: «Βιβλική καταστροφή! Ετσι όπως πάει, δεν θα μείνει κάστανο στο νησί», δηλώνει ο Γιώργος, παραγωγός στην Αγιάσο, για να προσθέσει: «Η παραγωγή έχει μειωθεί στο μισό, αφού τα δέντρα ξεραίνονται μαζικά. Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, η γραφική Αγιάσο θα χάσει τον καστανιώνα της οριστικά».

Αποκαρδιωτικό όμως είναι και το θέαμα με τα χιλιάδες νεκρά δέντρα στο αιωνόβιο καστανόδασος του Εμπορίου στην Πτολεμαΐδα. Στις πλαγιές του βουνού το μοναδικού φυσικού κάλλους καστανόδασος, έκτασης 10.000 στρεμμάτων, «νοσεί». Χιλιάδες καστανιές έχουν ξεραθεί, ενώ αρκετές είναι αυτές που παρουσιάζουν τα πρώτα συμπτώματα του έλκους της καστανιάς. «Αρχικά ο φλοιός του δέντρου ζαρώνει, έπειτα τα φύλλα ξεραίνονται και ξακινά η σταδιακή απονέκρωση του δέντρου», εξηγεί τις συνέπειες της ασθένειας ο ερευνητής Στέφανος Διαμαντής, επισημαίνοντας ότι τα μικρά δέντρα νεκρώνονται πιο γρήγορα από τα μεγάλα.

Την ίδια στιγμή, σοβαρό πρόβλημα αντιμετωπίζει ο νομός Τρικάλων. Στα χωριά Στουρναρέικα, Ροπωτό, Βροντερό, αλλά και σε αυτά του Ασπροποτάμου στην Καστανιά, περισσότερα από 2.000 στρέμματα καστανοδάσους βρίσκονται σε κίνδυνο. «Εδώ και μία δεκαετία ο μύκητας ταλανίζει τα δάση του νομού μας, ωστόσο τα τελευταία τρία χρόνια το πρόβλημα οξύνθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό», λέει ο δασάρχης Τρικάλων Κωνσταντίνος Κότσαρης και συνεχίζει: «Ειδικότερα στο Ροπωτό, που διαθέτει και τον μεγαλύτερο καστανιώνα του νομού, πάνω από τα μισά δέντρα έχουν νεκρωθεί. Το πρόβλημα απαιτεί άμεση λύση».

Αντίστοιχα, στην Κοζάνη, στα δάση του Τσοτυλίου και των χωριών του Βοΐου περισσότερα από 6.000 στρέμματα απειλούνται από τον συγκεκριμένο μύκητα. Στα Χανιά αρκετές χιλιάδες στρέμματα με πάνω από 100.000 καστανιές έχουν προσβληθεί από το έλκος. Η τοπική παραγωγή του κάστανου κινδυνεύει με αφανισμό και οι Κρήτες καστανοπαραγωγοί ζητούν απεγνωσμένα από την περιφέρεια να διαφυλαχθούν τα δέντρα και το οικοσύστημα.
«H χώρα μας παράγει 12.000 τόνους κάστανου, 35% λιγότερο απ’ ό,τι πριν από μισό αιώνα. Εφόσον δεν έχουμε καταπολεμήσει την ασθένεια, η παραγωγή θα μειωθεί επιπλέον. Αλλωστε, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι έχουν αρχίσει οι αθρόες εισαγωγές κάστανων από την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Τουρκιά και την Κορέα, προκειμένου να καλύψουμε τις εγχώριες ανάγκες σε κάστανο», τονίζει ο Σ. Διαμαντής.

«Χρυσός» για το περιβάλλον

Τον δικό τους ξεχωριστό ρόλο στο οικοσύστημα επιτελούν τα καστανοδάση. «Ειδικότερα για τις ορεινές περιοχές το δέντρο της καστανιάς αποτελεί πλούσια πηγή τροφής για τα είδη της πανίδας όπως τα αγριογούρουνα, τα ελάφια, οι αρκούδες και άλλα ζώα», εξηγεί η δασολόγος Εύη Κορακάκη από το WWF Ελλάς, συμπληρώνοντας ότι «υπάρχει άμεση ανάγκη να προστατευθούν αυτά τα δέντρα, καθώς η απώλειά τους θα επηρέαζε σημαντικά την ισορροπία του οικοσυστήματος».