"Πρωτιές" που αφορούν μια πόλη βρώμικη -έκτοτε- με δυσκολίες ακατανίκητες για τον καθαρισμό της, μια πόλη η αυτο-διοίκηση της οποίας προσδιοριζόταν πάντα από την κεντρική πολιτική σκηνή είτε αυτή αφορούσε την εκπίπτουσα (στο τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού) Οθωμανική Αυτοκρατορία, είτε το αενάως πολιτικά σπαρασσόμενο ελληνικό κράτος του τελευταίου αιώνα.

Πόσο εξάλλου θα μπορούσε να "αυτοδιοικηθεί" υγιώς μια πόλη- θέρετρο και κεντρική σκηνή, όπου "ανέβηκαν" όλα τα… έργα μετάλλαξης του κόσμου, τέλους των αυτοκρατοριών, αλλεπάλληλων πολιτικών δολοφονιών, γέννησης και θανάτου κινημάτων και ιδεολογιών.

Η πρώτη δημοτική αρχή εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη μόλις το 1869- λιγότερο από πενήντα χρόνια πριν από την ένταξή της στον ελληνικό ιστό και περισσότερα από 300 χρόνια μετά την οθωμανική της διοίκηση.

Είναι η εποχή, κατά την οποία η Οθωμανική αυτοκρατορία επιδίδεται σε σειρά εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων, με στόχο την μετατροπή της από θεοκρατικό σε κράτος "δυτικού τύπου".

Ως πρώτος δήμαρχος της πόλης διορίζεται ο Σουλεϊμάν Σουντί μπέης. Το πρώτο δημοτικό συμβούλιο απαρτίζεται "αποκλειστικά από μουσουλμάνους κατοίκους άνω των 25 ετών, ιδιοκτήτες ακινήτων χωρίς φορολογικές εκκρεμότητες".

Πρωταρχικό καθήκον της δημοτικής αρχής είναι η σύσταση της υπηρεσίας καθαριότητας της πόλης, η οποία ανατέθηκε σε καταδίκους των φυλακών υπό επίβλεψη.

Η απουσία, όμως, βασικών υποδομών διοίκησης, καθαριότητας, εκπαίδευσης, και πυρόσβεσης κατέστησε δύσκολη έως αδύνατη την αντιμετώπιση των προβλημάτων της πόλης και η λειτουργία της δημαρχίας κρίθηκε μάλλον υποτυπώδης και αναποτελεσματική.

Ακολουθούν, για την επόμενη πενταετία, οι δημαρχίες των: Αγκιάχ εφέντη (1870-71), Αχμέτ Ρεούφ εφέντη (1871-72) και Μεχμέτ (1874). Από το 1870 αρχίζουν τα πρώτα κατασκευαστικά έργα (προκυμαία, αποθήκες και τελωνείο κοντά στο λιμάνι, το πρώτο νοσοκομείο και το λαζαρέτο εκτός των τειχών, δίκτυο απορροής ομβρίων υδάτων).

Το 1874-'75 αναφέρεται ως δήμαρχος ο Φαΐκ μπέης, με σημαντικά έργα στο ενεργητικό του, όπως η διάνοιξη και κατασκευή της οδού Σαμπρή Μπέη (σημερινή Βενιζέλου) και Μιχδάτ Πασά (Αγ. Δημητρίου), η προμήθεια αντλιών για πυρκαγιές κ.ά, αλλά η καθαριότητα δεν φαίνεται να επιλύεται παρά τις προσπάθειες.

Ακολουθούν οι δημαρχίες των: Μεχμέτ Τεφήκ Πασά (1876-77), Αρίφ Μπέη 1878-1879 (αυτός που απήχθη και αιχμαλωτίστηκε από ληστές στα κτήματά του στο Βελεστίνο, απ' όπου δραπέτευσε δυο βδομάδες αργότερα), Σουκρή Μπέη, ο οποίος, όμως, το 1881 με διαταγή του Βαλή Γκαλίμπ πασά παύθηκε και διορίστηκε προσωρινά ξανά ο Φαΐκ μπέης, Αλή Ορφή εφέντης, που παραιτήθηκε έναν χρόνο αργότερα και οι: Αλή Εφέντης Μουσά Ζαδέ, Αλή εφέντης, (1884), Αρίφ μπέης (1885), Ιμβραήμ μπέης (1886-1892) και Νεμλί Ζαδέ Χαμδή μπέης (1893-1895).

Ο πρώτος Έλληνας δήμαρχος εξελέγη επί… τουρκικής κυριαρχίας αλλά επί … "ελληνικής" παρέμεινε ο μουσουλμάνος

Οι μονοετείς θητείες και αλλεπάλληλες παραιτήσεις συνεχίστηκαν ως τον Φεβρουάριο του 1912, αρκετούς μήνες πριν από την ελληνοποίηση της Θεσσαλονίκης.

Τότε οι εκλογές "βγάζουν" απρόσμενα, με 2517 ψήφους -έναντι 1699 του μουσουλμάνου Ισμαήλ μπέη- τον Έλληνα υποψήφιο Κωνσταντίνο Χονδροδήμο.

Ο πρώτος, όμως, Έλληνας δήμαρχος επί τουρκικού εδάφους παραιτήθηκε την επομένη του διορισμού. Αντικαταστάθηκε από τον Ισμαήλ μπέη, οποίος επίσης παραιτήθηκε. Ακολούθησαν άλλοι διορισμοί και παραιτήσεις ανά μήνα και ο Οκτώβριος του 1912 βρήκε δήμαρχο της πόλης τον Οσμάν Σαΐτ Ιμπν Χακή μπέη.

"Παράγοντας" της πόλης- ντονμέ, τέκτονας και έμπορος, ο "λαοπρόβλητος" Οσμάν Σαΐτ συμμετέχει και παρίσταται στην υπογραφή παράδοσης της πόλης (το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου στη θέση Τόψιν - όπου το σημερινό χωριό με τη ονομασία Γέφυρα- στα δυτικά της Θεσσαλονίκης).

"Φίλος" και συνεργάτης με τους μέχρι τότε -αλλά και για αρκετά χρόνια αργότερα- "προύχοντες" της πόλης (τις μεγάλες οικογένειες μουσουλμάνων, ντονμέδων εμπόρων και επιχειρηματιών) ο Οσμάν Σαΐτ μπέης καταφέρνει να διατηρήσει τη θέση για τέσσερα ακόμη χρόνια, παρά την ελληνοποίηση της πόλης. Οι "Νέες χώρες" χρειάζονταν χρόνο για την ουσιαστική προσάρτηση και πλήρη διοικητική και οικονομική ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος.

Η ελληνική Θεσσαλονίκη έχει μουσουλμάνο δήμαρχο έως τις 23 Αυγούστου 1916, οπότε η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας αντικαθιστά τον Οσμάν Σαΐτ με τον Έλληνα γιατρό Κωνσταντίνο Αγγελάκη, ηλικίας τότε 41 μόλις ετών- γόνο ιστορικής οικογένειας της Θεσσαλονίκης που πρωτοστάτησε σε εθνικούς και κοινοτικούς αγώνες της Μακεδονίας. Η θητεία του Αγγελάκη διαρκεί έως τις 15 Νοεμβρίου του 1920.

Μεσολάβησε η μεγάλη πυρκαγιά του Αυγούστου του 1917, η σύσταση της Διεθνούς επιτροπής του Νέου σχεδίου της πόλεως, με επικεφαλής των Ερνέστ Εμπράρ, αλλά και οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, κατα τις οποίες χάνει ο Βενιζέλος και οι "νικητές" αντιβενιζελικοί σχηματίζουν κυβέρνηση υπό τον Δημήτριο Ράλλη.

Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος, ο οποίος αναλαμβάνει γενικός γραμματέας της γενικής διοίκησης Μακεδονίας, παύει τον Έλληνα πολιτικό του αντίπαλο- "βενιζελικό" δήμαρχο Αγγελάκη και επαναφέρει τον μουσουλμάνο Οσμάν Σαΐτ ως… "παρανόμως παυθέντα".

Mετά την επανάσταση του Πλαστήρα, τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, εγκαταλείπει τη Θεσσαλονίκη (1923), συνοδευόμενος από τις απαρηγόρητες για την αναγκαστική εξορία στην Τουρκία αδελφές του… Πεθαίνει αρκετά χρόνια αργότερα στην Κωνσταντινούπολη και ενταφιάζεται στο νεκροταφείο των "Θεσσαλονικιών" ντονμέδων, στην περιοχή Μάτσκα της Κωνσταντινούπολης…

Οι πρώτες εκλογές μετά την απελευθέρωση

Τα επόμενα δύσκολα χρόνια, κατά τα οποία η Θεσσαλονίκη "γεμίζει" μικρασιάτες πρόσφυγες, ακολουθούν διορισμοί των: Αθανάσιου Καλλιδόπουλου, Κωνσταντίνου Τάττη, του λαοφιλέστατου -ειδικά από τους πρόσφυγες- δικηγόρου Πέτρου Συνδίκα μέχρι και το 1925.

Ήταν τότε που προκηρύχθηκαν, μέσα σε κλίμα σοβαρών πολιτικών γεγονότων (δικτατορία του Θόδωρου Πάγκαλου) και κοινωνικών ανακατατάξεων, οι πρώτες δημοτικές εκλογές- δεκατρία χρόνια μετά την απελευθέρωση της πόλης.

Επί 40.000 εγγεγραμμένων ψηφίζουν μόλις 17.449 πολίτες σε 49 εκλογικά τμήματα και τα αποτελέσματα ανακοινώνονται επτά μέρες αργότερα.

Πρώτος αιρετός δήμαρχος Θεσσαλονίκης αναδεικνύεται ο προσφυγικής καταγωγής, από την Καλλικράτεια της Ανατολικής Θράκης, δικηγόρος Μηνάς Πατρίκιος ("εργατοπρόσφυξ και κομμουνίζων" σύμφωνα με τον τύπο της εποχής) που υποστηρίζεται από την Αριστερά, το εργατικό Κέντρο και τους πρόσφυγες με 4.726 ψήφους.

Στις επαναληπτικές εκλογές της 20ης Δεκεμβρίου 1925, ο Πατρίκιος επανεκλέγεται με 7.333 ψήφους έναντι 4.504 του αντιπάλου του Κωνσταντίνου Αγγελάκη.

Ωστόσο, το καθεστώς Παγκάλου αντιδρά και πάλι, εξορίζοντας τους κομμουνιστές δημοτικούς συμβούλους. Η εντιμότητα του δημάρχου αμφισβητείται, ο δήμαρχος παύεται, η αξιοπιστία του δήμου πλήττεται.

Η πρώτη γυναίκα δήμαρχος για… μια μέρα

Η Θεσσαλονίκη είναι, επίσης, η πρώτη πόλη που εκλέγει (1951) γυναίκα δήμαρχο στη χώρα- την παύει, όμως, λίγες μέρες μετά την εκλογή της.

Ο δεύτερος σε ψήφους συνυποψήφιός της από την ίδια παράταξη Παντελής Πετρακάκης- επαγγελματίας ποτοποιός από την Κρήτη προσφεύγει στο εκλογοδικείο, με επιχείρημα τον "ασαφή νόμο", που επιτρέπει στις γυναίκες το εκλέγειν, επιτρέπει και το εκλέγεσθαι- όχι, όμως, στη θέση του δημάρχου, αλλά μόνο σ' αυτή του δημοτικού συμβούλου.

Τελικά… ενάμιση μήνα μετά τις εκλογές (στις 8 Ιουνίου του 1951), ο αρσενικός Παντελής Πετρακάκης ορκίζεται ως δήμαρχος και η 49χρονη φυματιολόγος Αρίστη Παγιατάκη- η πρώτη εκλεγμένη αλλά παυθείσα δήμαρχος της πόλης, ως απλή δημοτική σύμβουλος.

Η Αρίστη Παγιατάκη παραμένει και συμμετέχει κανονικά στις συνεδριάσεις ως το τέλος της θητείας του δημοτικού συμβουλίου και ουδέποτε συμμετέχει έκτοτε σε εκλογές μέχρι και τον θάνατό της, 25 χρόνια αργότερα.

Μεταπολιτευτικής... ετεροδιοίκησης συνέχεια

Στη διάρκεια της επταετούς Χούντας ως δήμαρχοι ορίζονται οι: Βύρων Αντωνιάδης, Αλέκος Κωνσταντινίδης και, τέλος, ο Χρήστος Φλωρίδης, απόστρατος στρατιωτικός από τον Σκοπό της Θράκης, ο οποίος παραμένει στη θέση του μέχρι το τέλος της Χούντας.

Μετά την πτώση της Χούντας και την ανάληψη της κυβέρνησης εθνικής ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, προσωρινά τοποθετούνται ο Δημήτριος Ζάννας και κατόπιν ο εφέτης Στέργιος Βάλλας.

Ο πρώτος αιρετός δήμαρχος Θεσσαλονίκης μετά τη μεταπολίτευση είναι ο δικηγόρος Μιχάλης Παπαδόπουλος, ο οποίος επανεκλέγεται σε δεύτερη θητεία και το 1978. Ο Μιχάλης Παπαδόπουλος πεθαίνει στις 31 Ιανουαρίου του 1982 και καθήκοντα δημάρχου αναλαμβάνει ο Κωστής Μοσκώφ μέχρι και τις 18 Φεβρουαρίου οπότε και εκλέγεται ο Θανάσης Γιαννούσης.

Το 1982 εκλέγεται ο Θεοχάρης Μαναβής και το 1986 ο Σωτήρης Κούβελας, ο οποίος, παρότι δεν συμπλήρωσε καν τετραετία (παραιτήθηκε για να θέσει υποψηφιότητα για βουλευτής της ΝΔ) παραμένει στη μνήμη όλων των Θεσσαλονικέων για την περίφημη "τρύπα του Κούβελα" (προάγγελο του -ανολοκλήρωτου έως και σήμερα- μετρό της πόλης), αλλά και τη δίκη για την παράνομη τότε λειτουργία του πρώτου δημοτικού τηλεοπτικού σταθμού.

Τον παραιτηθέντα Σωτήρη Κούβελα αντικαθιστά το 1990 ο Κωνσταντίνος Κοσμόπουλος, ο οποίος, αφού εκλέγεται σε δύο διαδοχικές αναμετρήσεις, επίσης παραιτείται τον Μάιο του 1998, οπότε και στη θέση του εκλέγεται από τα μέλη της παράταξής του ο Δημήτρης Δημητριάδης.

Στις εκλογές του Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου, νικητής βγαίνει ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, που αναδεικνύεται στον μακροβιότερο δήμαρχο, με τρεις συνεχείς εκλογικές αναμετρήσεις και συνολικά δώδεκα χρόνια θητείας. Τον διαδέχθηκε ο Γιάννης Μπουτάρης.

Οι δήμαρχοι και δημαρχεύοντες Θεσσαλονίκης είναι 31 από το 1912, ξεπερνούν τους 60 από τον πρώτο διορισθέντα Σουλεϊμάν Σουντί μπέη (το 1869). Τα πορτρέτα τους "κοσμούν" τον χώρο έξω από την αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου στο νέο δημαρχείο της σύγχρονης πόλης.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ