Quantcast

Γιατί οι Γάλλοι φόρεσαν τα κίτρινα γιλέκα…

γράφει ο Ναπολέων Μαραβέγιας*

*Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και αντιπρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η αυθόρμητη εξέγερση στη Γαλλία τις τελευταίες μέρες, με την έμπνευση των «κίτρινων γιλέκων», η οποία πήρε τεράστιες διαστάσεις χωρίς να υπάρχει συγκροτημένη δομή και ηγεσία, αποτελεί ένα παλιό φαινόμενο, με σύγχρονη όμως έκφραση.

Προφανώς η εισαγωγή του φόρου στα καύσιμα αποτέλεσε την αφορμή και το διαδίκτυο τον κύριο δίαυλο επικοινωνίας και συντονισμού της κίνησης αυτής, αλλά οι αιτίες της εξέγερσης είναι πολύ βαθύτερες και δεν αφορούν μόνο τη Γαλλία. Οι καταστροφές της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, οι τραυματισμοί και η απώλεια ζωών δεν είναι πάρα η θλιβερή κορυφή του παγόβουνου.

Επίσης, οι ιδιαιτερότητες της πολιτικής συγκυρίας στη Γαλλία εξηγούν ένα μόνο μέρος του φαινομένου αυτού. Η κατάργηση του φόρου στην περιουσία, που αφορούσε μόνο τους πλουσιότερους, όπως και η εισαγωγή του φόρου στα καύσιμα, που αφορά το σύνολο της κοινωνίας, «πλούσιους και φτωχούς», θεωρήθηκε από ένα μεγάλο τμήμα του γαλλικού λαού ως μια απόφαση που δεν εξυπηρετούσε μόνο οικολογικούς σκοπούς. Για πολλούς Γάλλους, σήμανε τόσο σε συμβολικό όσο και σε πραγματικό επίπεδο την απομάκρυνση από την εμπεδωμένη από την εποχή της Γαλλικής επανάστασης αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης, έναντι μιας νέας φιλελεύθερης αρχής, που επιβραβεύει τον πλούτο ως πηγή ευημερίας για όλους, με λιγότερη κρατική παρέμβαση υπέρ των οικονομικά ασθενέστερων.

 Ισως εδώ να βρίσκεται και το κλειδί της έννοιας της μεταρρύθμισης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η οπισθοχώρηση του κεϊνσιανού τρόπου οικονομικής και πολιτικής διαχείρισης των κοινωνιών, της Δύσης τουλάχιστον, όπου το κράτος αναδιένεμε τον παραγόμενο πλούτο υπέρ των ασθενέστερων μέσω της φορολογίας και των κοινωνικών παροχών, έχει ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 και εντάθηκε στη δεκαετία του ’90, ιδίως μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Παράλληλα, εντείνεται η εφαρμογή φιλελεύθερων αντιλήψεων στην οικονομική διαχείριση των κοινωνιών, οι οποίες συχνά σημειώνουν επιτυχίες σε αρκετές χώρες της Δύσης (Βρετανία, Γερμανία κ.ά.), καθώς απελευθερώνουν παραγωγικές δυνάμεις από την κρατική παρέμβαση, με τη μείωση του φορολογικού βάρους αλλά και τον περιορισμό του κράτους πρόνοιας. Οι αντιλήψεις αυτές στηρίζονται στη λογική ότι για την πλήρη απελευθέρωση των παραγωγικών δυνάμεων απαιτούνται μεταρρυθμίσεις φιλελεύθερης κατεύθυνσης, με το σκεπτικό ότι, όσο μεγαλύτερη είναι η απελευθέρωση από την κρατική παρέμβαση και την κρατική ρύθμιση, τόσο περισσότερο θα κινητοποιηθούν οι παραγωγικές δυνάμεις της εγχώριας οικονομίας, αλλά και θα προσελκυσθούν ξένες επενδύσεις που θα φέρουν πλούτο και ευημερία. Ετσι, εκτιμάται ότι, μέσω της βελτίωσης της τεχνολογίας και της παραγωγικότητας, θα αυξηθούν τελικά και οι αμοιβές των εργαζομένων.

Ομως, μέχρι να γίνουν όλα αυτά, τα οποία προφανώς εξαρτώνται από κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας βρίσκεται σε οικονομικό αδιέξοδο, καθώς, στο μεταξύ, έχει χάσει μέρος των κοινωνικών παροχών, ενώ ταυτόχρονα, μέσω της «ελαστικοποίησης» της εργασίας, έχει μειωθεί και το διαθέσιμο εισόδημά του.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση επιδείνωσε προφανώς την κατάσταση αυτή, καθώς η αντιμετώπισή της στηρίχθηκε σε φιλελευθεροποίηση της οικονομίας σε όλες τις χώρες, με τη βάσιμη ή όχι ελπίδα ότι θα επανέλθει η ευημερία της προ κρίσης εποχής.

Σε αρκετές χώρες αυτή η διαχείριση μπορεί να εφαρμόζεται χωρίς να προκαλεί ανεξέλεγκτες κοινωνικές εντάσεις. Σε άλλες, όμως, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας, όπου ίσως ο ρυθμός των μεταρρυθμίσεων να ήταν περισσότερο ταχύς από όσο μπορούσε να αντέξει η γαλλική κοινωνία, παρατηρούμε το φαινόμενο μιας μεγάλης εξέγερσης. Φαίνεται τελικά ότι χρειάζεται περισσότερη σύνεση και σωφροσύνη στις μεταρρυθμίσεις, όπως έγραφε ο Μακιαβέλι στον «Ηγεμόνα» πριν από πεντακόσια χρόνια (1).

-------

(1) Νικολό Μακιαβέλι: «Ο Ηγεμόνας. Σχολιάζει ο Ναπολέων Βοναπάρτης». Εκδόσεις Σκαραβαίος, Αθήνα 2018