-Ελευθέριος Βενιζέλος: Αφού τα χρηματικά σας μέσα δεν σας αρκούν να πάρετε ένα μεγάλο οικόπεδο, γιατί δεν πάτε να πάρετε σε ένα άλλο μέρος; Θέλετε και καλά και σώνει εις το κεντρικόν μέρος να πάρετε ένα οικόπεδο και δια να κατορθώσετε να το πάρετε ζητείτε να χαλάσει το σχέδιον;

-Αλέξανδρος Παπαναστασίου: Η ατομική ιδιοκτησία εις τας πόλεις βαίνει να υφίσταται περιορισμένη. Διότι τοιαύτη ή τοιαύτη η χρησιμοποίηση του οικοπέδου επηρεάζει ολόκληρον την πόλιν. Διά τούτο αναγκαίως ανεγνωρίσθη ότι η ιδιοκτησία εις τας πόλεις πρέπει να υφίσταται τους περιορισμούς που επιβάλλει το γενικόν συμφέρον.

Η πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης, το Σάββατο 18 Αυγούστου του 1917, ως ένα από τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της και καθόρισαν τη φυσιογνωμία της, έχει δώσει τροφή για πολλές δημόσιες συζητήσεις, βιβλία και μελέτες.

Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, η ιστορία διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον των κατοίκων της πόλης, όπως απέδειξε, στην εκδήλωση με θέμα «Η πυρκαγιά του 1917 και ο ανασχεδιασμός της Θεσσαλονίκης», η πολλαπλάσια, της χωρητικότητας της αίθουσας του Αρχαιολογικό Μουσείου που τη φιλοξένησε, προσέλευση του κόσμου.

«Politics και Policy»

Υπάρχουν ακόμη πράγματα, τα οποία μορει να μην έχουν γραφεί ή ειπωθεί για τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης, έναν αιώνα πριν;

Ο σχεδιασμός για την ανοικοδόμηση της πόλης μετά το 1917 έχει ταυτιστεί στη συνείδηση των κατοίκων της με τον Γάλλο αρχιτέκτονα, αρχαιολόγο και πολεοδόμο Ερνέστο Εμπράρ (Ernest Hebrard).
 
Πώς, όμως, έφτασε σήμερα η Θεσσαλονίκη να είναι αυτή που είναι; Πώς διαμορφώθηκαν οι χρήσεις γης και ποιος αποφάσισε για τις ιδιοκτησίες;

Όλοι γνωρίζουν για τα σχέδια του Εμπράρ, όμως δεν ήταν εκείνος που νομοθέτησε, ούτε εκείνος που καθόρισε το πλαίσιο εφαρμογής του σχεδίου. Ήταν ο νόμος 1394/1918, ο οποίος τροποποιήθηκε το 1921.

Ο παραπάνω διάλογος μεταξύ Βενιζέλου, Παπαναστασίου και Γερμανού έγινε στη Βουλή, σε μία συζήτηση το 1919, έπειτα από επερώτηση βουλευτών της Θεσσαλονίκης στην τότε Κυβέρνηση Βενιζέλου, για την πορεία εφαρμογής του νέου σχεδίου της Θεσσαλονίκης.

Οι προτάσεις που κατατέθηκαν και συγκρούστηκαν εκείνη την περίοδο δημιούργησαν την ισορροπία πάνω στην οποία ανοικοδομήθηκε η πόλη. Επρόκειτο για προτάσεις με συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές αναφορές και στοχεύσεις, που πήγαζαν από τις πολιτικές και κοινωνικές αναφορές των εκφραστών τους.
«Σοσιαλδημοκρατική ή φιλελεύθερη Θεσσαλονίκη;»

Τον πολιτικό σχεδιασμό του σχεδίου για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά παρουσίασε η αν. καθηγήτρια του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ, Αθηνά Γιαννακού.

«Τρεις πολιτικές ενυπάρχουν στην κυβερνητική επίσημη πολιτική για τον σχεδιασμό της Θεσσαλονίκης: Το σύστημα κατάτμησης της ιδιοκτησίας, ήτοι η πολιτική γης, ο ρόλος του κράτους στη διαχείριση κοινωνικά παραγόμενων αξιών, δηλαδή η διάσταση της δημόσιας πολιτικής για τον χώρο και το γενικότερο ζήτημα της ανάπτυξης πόλεων με σχεδιασμό, του εξορθολογισμού του χώρου και της αστικής ανάπτυξης», ανέφερε η κ.Γιαννακού, και πρόσθεσε:

«Μέσα σε αυτή τη συζήτηση υπάρχουν τρεις ευδιάκριτες προσεγγίσεις, πολιτικές θεωρήσεις: Η λαϊκιστική, η οποία εκφράζεται πολύ χαρακτηριστικά από τον βουλευτή Θεσσαλονίκης Νικόλαο Γερμανό, η σοσιαλδημοκρατική, που εκφράζεται από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και η φιλελεύθερη , που εκφράζεται από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Είναι ενδιαφέρον ότι και οι τρεις όψεις είναι πάρα πολύ δυνατές μέσα σε αυτή τη συζήτηση και διατυπώνονται πάρα πολύ ηχηρά».

Στη λαϊκιστική προσέγγιση έμφαση δίδεται στην κατάτμηση της γης, ώστε το σχέδιο θα μπορέσει να εξασφαλίσει περισσότερη γη για δόμηση και να εξυπηρετηθούν όσο γίνεται περισσότεροι ιδιοκτήτες. 

Ανοίγει και πάλι το Μουσείο της Ρωμαϊκής Αγοράς στη Θεσσαλονίκη

Η κριτική που ασκείται είναι ότι το σχέδιο της πόλης του ν.1399 προβλέπει πολύ μεγάλα μεγέθη οικοπέδων (τουλάχιστον 200 τ.μ.).

Ο βασικός ισχυρισμός της αντιπολίτευσης είναι ότι η περαιτέρω κατάτμηση της γης είναι ο μόνος δυνατός δρόμος, για να διατηρηθούν χαμηλές οι αξίες γης.

Στον αντίποδα αυτής της άποψης, η σοσιαλδημοκρατική προσέγγιση αναδεικνύει τον ρόλο του σχεδιασμού στην παραγόμενη υπεραξία, σε μια διαδικασία αστικής ανάπτυξης και επιζητεί την κρατική παρέμβαση για την εξασφάλιση της δημόσιας ωφέλειας.

Η προσέγγιση του Παπαναστασίου θεωρεί πως η διαχείριση της αξίας που δημιουργείται ή καταστρέφεται από την ανάκτηση της γης, μέσω του πολεοδομικού σχεδιασμού, είναι το επίκεντρο μίας πολεοδομικής επέμβασης και συνεπώς είναι ο ρόλος της δημόσιας πολιτικής στη δημιουργία υπεραξίας, αλλά και στο ποιος καρπώνεται αυτήν την υπεραξία.

Σύμφωνα με την καθηγήτρια, «η φιλελεύθερη άποψη όπως εκφράζεται από τον ίδιο τον πρωθυπουργό τον Βενιζέλο, είναι πολύ πιο μετριοπαθής από την σοσιαλδημοκρατική άποψη που υιοθετεί ο Παπαναστασίου, είναι πιστή σε ένα συγκεντρωτικό μοντέλο φιλελεύθερης δημοκρατίας».

Το ενδιαφέρον της κυβέρνησης Βενιζέλου επικεντρώνεται σε ένα είδος σχεδιασμού μέσω του οποίου η γη κατανέμεται, έτσι ώστε να είναι αποδοτική, να μπορεί μελλοντικά το κράτος στην πραγματικότητα να διαχειριστεί κατά μία έννοια την αστική ανάπτυξη.

«Από αυτή την άποψη η φιλελεύθερη προσέγγιση που εκφράζει ο Βενιζέλος ουσιαστικά επιδιώκει να εξορθολογίσει την αγορά γης στο πλαίσιο της ελεύθερης οικονομίας», σημείωσε η κ. Γιαννακού.

Έτσι στο ερώτημα που του θέτει ο Ν.Γερμανός, «όταν ήτο ένας ιδιοκτήτης και είχε το σπίτι του πώς θα τον διώξετε», ο Βενιζέλος απαντά πως «πρώτα ήτο ένας ιδιοκτήτης ο οποίος είχε ένα μαγαζάκι, το εκεί θα κάνουμε μαγάζαρον, διότι είναι κεντρική αρτηρία, κατ’ ανάγκη θα πάτε σεις οι άλλοι μακρύτερα»