To κείμενο ήταν χαραγμένο στη μαχαίρα του περίφημου λήσταρχου Γιαγκούλα, που έδρασε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Τι είναι αυτό άραγε που συνδέει τη μαχαίρα με μια συλλογή με πεταλούδες του βασιλιά Γεωργίου του Α΄, ένα κρανίο ενός ιππαρίου, -είδος τριδάκτυλου αλόγου που έζησε πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια-, και ένα οδοντογλύφανο, όπως λέγονταν ο ποδοκίνητος οδοντιατρικός τροχός των αρχών του 20ού αιώνα; Όλα ανήκουν στις συλλογές των μουσείων του Πανεπιστημίου Αθηνών και βρίσκονται μαζί με εκατοντάδες άλλα εκθέματα στην έκθεση «180 χρόνια Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ): ο θεσμός-οι άνθρωποι» που συνδιοργανώνεται από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ.

Η έκθεση, με αφορμή τη συμπλήρωση 180 χρόνων από την ίδρυση του Πανεπιστημίου, φιλοξενείται στο περιστύλιο του κτιρίου της Βουλής και περιλαμβάνει εκθέματα από το Ιστορικό Αρχείο και τα μουσεία του ΕΚΠΑ αλλά και από αρκετά άλλα αρχεία και βιβλιοθήκες.

«Σπάνιες φωτογραφίες, χειρόγραφα, περιοδικά και εφημερίδες, έργα τέχνης, λογοτεχνικά κείμενα, αποτελούν ορισμένα από τα εκθέματα. Ανάμεσά τους τεκμήρια «επωνύμων», όπως το απολυτήριο Γυμνασίου του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, οι διδακτορικές εξετάσεις του Νίκου Καζαντζάκη, η εγγραφή του Ελευθέριου Βενιζέλου, αλλά και «ανωνύμων» φοιτητών και φοιτητριών, από τα εκατομμύρια που πέρασαν και περνούν από τα έδρανα των πανεπιστημιακών αμφιθεάτρων, κοντά δυο αιώνες.

Το καθένα από τα εκθέματα έχει μια ιστορία. Το κρανίο του ιππαρίου, λ.χ., βρέθηκε στις ανασκαφές που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1853 στο Πικέρμι της Αττικής. Τις πεταλούδες δώρισε ο ίδιος ο Βασιλιάς στο ίδρυμα, ενώ το μαχαίρι μαζί όμως και με το κομμένο κεφάλι του Γιαγκούλα κατέληξε από την αστυνομία στο Εγκληματολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου. Το δε οδοντογλύφανο, είναι από εκείνα που επιτάχθηκαν από το στρατό στις 28 Οκτωβρίου 1940 για να επιστραφούν λίγους μήνες αργότερα μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς.

Όλα τα εκθέματα αναδεικνύουν την πολύπλευρη παρουσία του Πανεπιστημίου Αθηνών στην πνευματική, την κοινωνική και την πολιτική ζωή της χώρας. Το πρώτο και μόνο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα έως το 1926 ανέλαβε εξ αρχής μια σειρά από στόχους. Η ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας των κατοίκων του ελληνικού κράτους αλλά και των ομογενών, η βελτίωση των συνθηκών ζωής τους, η συστράτευση στην προσπάθεια για την ολοκλήρωση, δηλαδή την εδαφική επέκταση του έθνους-κράτους, αποτέλεσαν μείζονες στόχους του ιδρύματος, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση των νέων επιστημόνων και επαγγελματιών, την έρευνα αλλά και την κάλυψη κοινωνικών αναγκών. Η πορεία του ΕΚΠΑ συνδέθηκε άρρηκτα με την ιστορία του ελληνικού κράτους, τον 19ο και τον 20ό αιώνα.

Η έκθεση σχεδιάστηκε σε δυο ενότητες που αντιπροσωπεύουν τις δυο ράγες πάνω στις οποίες κινήθηκε το Πανεπιστήμιο, όλα αυτά τα χρόνια. Από τη μια πλευρά είναι οι θεσμοί. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών είναι ένας από τους παλαιότερους και πιο έγκριτους θεσμούς της χώρας, ο οποίος μέσα από το πρόγραμμα σπουδών του, τους πρυτανικούς λόγους, τις παρεμβάσεις του διδακτικού προσωπικού επέδρασε καθοριστικά στη διαμόρφωση της ιδεολογίας και της εκπαίδευσης του ελληνικού κράτους. Παράλληλα δημιούργησε μια σειρά από άλλους θεσμούς που διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο στη δημόσια ζωή: νοσοκομεία, μουσεία, εργαστήρια, ανατομείο, χημείο, τα οποία, όπως αποτυπώνεται και στην έκθεση, εξυπηρέτησαν εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες από την πρόληψη της υγείας στον 19ο αιώνα, ως την υποδοχή των προσφύγων σήμερα.

Από την άλλη πλευρά, η έκθεση περιστρέφεται γύρω από τους ανθρώπους που στελέχωσαν το ίδρυμα ή φοίτησαν στις σχολές και στα τμήματά του.Τα ίχνη τους είναι παντού, επιβεβαιώνοντας αυτό που έλεγε ο Σπύρος Ασδραχάς, ότι ζούμε, δηλαδή, μετά το θάνατό μας. Τα ίχνη τους είναι στις φοιτητικές ταυτότητες, στις φωτογραφίες από τις διαδηλώσεις, στις σελίδες των λογοτεχνικών κειμένων, στα υπομνήματα των καθηγητών, στις σπουδαστικές εφημερίδες. Ίχνη ανθρώπων που επένδυσαν στην ανώτατη εκπαίδευση τα ωραιότερα χρόνια της νιότης τους και συχνά και της ζωής τους. Την ίδια ώρα, το φοιτητικό κίνημα διέγραφε τις δικές του σελίδες στην ελληνική ιστορία, από τα Σκιαδικά, το 1859, στις διαδηλώσεις για το 15% για την παιδεία στη δεκαετία του 1960, έως την κατάληψη της Νομικής το 1973. Η στολή και το όπλο του ένοπλου φοιτητή μέλους της Πανεπιστημιακής Φάλαγγας, οι φωτογραφίες και οι προκηρύξεις από τις φοιτητικές διαδηλώσεις στα Προπύλαια, οι φοιτητικές εφημερίδες αποτυπώνουν την πολύπλευρη παρουσία του στην δημόσια ζωή.

Το Πανεπιστήμιο υπήρξε φορέας ενός εξαιρετικά σημαντικού επιστημονικού και ερευνητικού έργου, όπως καταγράφεται σε ένα ευρύτατο πεδίο δραστηριοτήτων, από τις αρχαιολογικές ανασκαφές έως τις μετεωρολογικές προβλέψεις και τις σεισμολογικές καταγραφές του Αστεροσκοπείου, συντελώντας καθοριστικά στην εδραίωση στην κοινωνία των επιστημών και των πρακτικών που τις συνοδεύουν. Αυτές οι δραστηριότητες και ο πλούτος των τεκμηρίων που συγκεντρώθηκαν γύρω τους, αποτυπώνεται και στα αντικείμενα από τα 17 μουσεία του Πανεπιστημίου που εκτίθενται για πρώτη φορά, συγκεντρωμένα στην έκθεση.

Σκοπός της παρούσας έκθεσης δεν είναι μόνο να αναδείξει την μακρά ιστορία ενός εκπαιδευτικού θεσμού που περιλαμβάνει, όπως συμβαίνει σε κάθε ζωντανό οργανισμό, λαμπρές αλλά και σκοτεινές σελίδες. Το Πανεπιστήμιο, διαχρονικά άλλωστε, αποτέλεσε ένα πεδίο διαπραγματεύσεων, συγκρούσεων, καινοτομιών, συμβιβασμών έναν θεσμό μέσα από την εξέλιξη του οποίου ανιχνεύονται οι συνέχειες και οι αλλαγές, οι αδράνειες και οι τομές που αφορούν την έννοια της παιδείας και τον κομβικό της ρόλο εντός της ελληνικής κοινωνίας. Ο στόχος μας ήταν να αναδείξουμε τον πολυσύνθετο ρόλο του ιδρύματος, τα ευρύτατα πεδία μέσα στα οποία κινήθηκε, τις πολλαπλές λειτουργίες του, καθώς και το σύνολο των προσδοκιών που δημιούργησε, όπως άλλωστε συνολικά η ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα μας: χώρος διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας, προαγωγός της επιστήμης και της έρευνας, οικονομική συνιστώσα ανάπτυξης, κοινωνικό αγαθό. Η έκθεση αυτή αποτελεί έκφραση τιμής όχι μόνο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά στο σύνολο της ανώτατης εκπαίδευσης. Στους φοιτητές και στις φοιτήτριες της, στο διοικητικό, επιστημονικό και διδακτικό προσωπικό της. Το ότι η έκθεση αυτή, εκτός από το ευρύτερο κοινό, απευθύνεται ιδιαίτερα στους μαθητές και τις μαθήτριες της χώρας, εντείνει τη σημασία της και την παιδαγωγική της αξία καθώς επισημαίνει, παρακολουθώντας την ιστορία του πανεπιστημίου, την αξία της ελευθερίας της έκφρασης ως απαραίτητο στοιχείο της πνευματικής και επιστημονικής ανάπτυξης. Σε μια εποχή κρίσης και αμφισβήτησης της αξίας της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης, η έκθεση αποτελεί μια χειρονομία επιβεβαίωσης της σημασίας της από τον πλέον σημαντικό στο δημοκρατικό μας πολίτευμα θεσμό, το ελληνικό κοινοβούλιο».



*Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας, Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιστορικού Αρχείου ΕΚΠΑ

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ