Πότε εμφανίζονται τα ψηφιδωτά;

Είναι τα ψηφιδωτά δημιουργήματα της χριστιανικής εποχής ή η τεχνική τους και η εφαρμογή της προηγείται κατά πολλούς αιώνες;

Αποτελούν τα ψηφιδωτά και το θεματολόγιό τους τη «βασική» εικαστική γλώσσα του Χριστιανισμού;

Είναι τα ψηφιδωτά ταυτισμένα με τη λεγόμενη τέχνη των χωρών της Μεσογείου και αυτή της «Ανατολής»;

Γιατί υπάρχουν εικονογραφημένοι με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες χριστιανικοί ναοί μόνο μετά τις αρχές του 4ου αιώνα και η Παναγία απεικονίζεται στα ψηφιδωτά μετά τον 4ο-5ο αιώνα μ.Χ.;

Και... πότε ακριβώς φιλοτεχνήθηκαν τα ψηφιδωτά της Ροτόντας στη Θεσσαλονίκη; Στις αρχές ή στα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα; Είναι αμιγώς χριστιανικά ή «αυτοκρατορικά»;

Είναι τα ψηφιδωτά των δεκάδων βυζαντινών ναών της Θεσσαλονίκης το πλέον ολοκληρωμένο σύνολο βυζαντινών ψηφιδωτών στον κόσμο;



Αυτός ο τεράστιος, πανέμορφος και μυστικός κόσμος μιας ολόκληρης «χριστιανικής» χιλιετίας και των πτυχών της βυζαντινής κοινωνίας και πίστης, που απεικονίζεται εντυπωσιακά στα «Ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης 4ος-14ος αι.»- τον μνημειώδη τόμο των εκδόσεων «Καπόν», ταξιδεύει σήμερα και στη Θεσσαλονίκη.

Το μνημειώδες έργο, με υλικό που συγκεντρώθηκε ύστερα από 40ετή και πλέον μελέτη του πλούσιου «υλικού» που προσφέρει η πόλη της Θεσσαλονίκης παρουσιάζεται απόψε -δυο χρόνια μετά την έκδοσή του, μήνες μετά τη διοργάνωση ειδικής ημερίδας αποκλειστικά για τα «Ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης» στο περίφημο Courtauld Institute of Art του Λονδίνου (τον περασμένο Ιούνιο)- στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.

Συγγραφείς του έργου είναι οι Θεσσαλονικείς επιστήμονες: Χαράλαμπος Μπακιρτζής, επίτιμος έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Χρυσάνθη Μαυροπούλου- Τσιουμή, ομότιμη καθηγήτρια, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η αείμνηστη πλέον (1940-2013) επίτιμη έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και πρώτη διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της πόλης Ευτυχία Κουρκουτίδου- Νικολαΐδου.

«Τα εντοίχια βυζαντινά ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης είναι αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης με μεγάλη ιστορική σημασία που δεν έχουν τύχει ακόμη ανάλογης προβολής.

Γι' αυτό και θεωρήσαμε ότι ήταν εθνικό χρέος να παρουσιαστούν οι θησαυροί αυτοί σ' έναν τόμο επιστημονικά τεκμηριωμένο και με πλήρη και καλλιτεχνικά άρτια εικονογράφηση" σημειώνεται στον πρόλογο του εκδοτικού οίκου, ενώ υπογραμμίζεται ότι:

"Η ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης των βυζαντινών μνημείων της Θεσσαλονίκης μετά τους σεισμούς του 1978 επέτρεψε την πλήρη και λεπτομερή φωτογράφηση και μελέτη των ψηφιδωτών.

Ο τόμος αυτός, αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο, φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό της σχετικής με το θέμα βιβλιογραφίας, καθώς δεν υπάρχουν σύγχρονες δημοσιεύσεις των ψηφιδωτών των μεγάλων βυζαντινών μνημείων της Θεσσαλονίκης που να καλύπτουν τις ανάγκες του αναγνώστη, ειδικού ή μη».

»Από τα εντοίχια ψηφιδωτά που πρέπει να υπήρχαν σε κτίσματα της παλαιοχριστιανικής εποχής στην Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα του ανατολικού κράτους, δεν σώζεται σχεδόν τίποτε.

Τα σωζόμενα όμως εκεί ψηφιδωτά δάπεδα δείχνουν το υψηλό επίπεδο της τέχνης στην Κωνσταντινούπολη και την ακτινοβολία της σε άλλες χριστιανικές περιοχές.

Σημαντικά εντοίχια ψηφιδωτά αυτής της εποχής σώζονται σε τρεις πόλεις: στη Ρώμη, τη Ραβέννα και τη Θεσσαλονίκη.



Με βάση όσα έργα σώζονται στις πόλεις αυτές μπορούμε να έχουμε μια εικόνα των αντιλήψεων και αναζητήσεων της χριστιανικής τέχνης των ψηφιδωτών, η οποία βρισκόταν στο ξεκίνημά της τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τον τρόπο έκφρασης.

Ειδικά η Θεσσαλονίκη, στην οποία σώζονται έργα με κάποια ιστορική συνέχεια έως και τον 14ο αι., προσφέρει καλύτερη εικόνα.

Για την κατανόηση της θέσης της Θεσσαλονίκης μέσα στο σύνολο της καλλιτεχνικής παραγωγής της παλαιοχριστιανικής και της βυζαντινής εποχής θα επιχειρηθεί στη συνέχεια μια συνοπτική θεώρηση της πορείας της τέχνης των εντοίχιων ψηφιδωτών στην πόλη αυτή σε σύγκριση με άλλες περιοχές, στον βαθμό βέβαια που το επιτρέπουν τα έργα που σώζονται.

...Το πιο αινιγματικό από τα σωζόμενα έργα είναι το τεράστιο ψηφιδωτό στον θόλο της Ροτόντας, που έχει χρονολογηθεί από τον 4ο έως και τον 6ο αιώνα.

Το έργο θυμίζει έντονα έργα της ελληνορωμαϊκής τέχνης και δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για εθνικό θέμα που μετασχηματίστηκε σε χριστιανικό.

Πρόσφατα, μάλιστα, διατυπώθηκε η άποψη ότι τόσο το μνημείο όσο και η εικονογράφησή του είναι έργο του Μεγάλου Κωνσταντίνου και χρονολογήθηκε στα 322-324.

Τα ψηφιδωτά του θόλου δεν σώζονται στο σύνολό τους, παρ' όλα αυτά όμως ό,τι απέμεινε εντυπωσιάζει με το μέγεθος, το θέμα και την άριστη εκτέλεση.

Στο έργο βλέπει κανείς την πετυχημένη προσπάθεια να συνδεθεί η ελληνορωμαϊκή παράδοση με την πνευματικότητα της χριστιανικής, ιδιαίτερα στις μορφές που εικονίζονται μπροστά από μεγάλα φανταστικά αρχιτεκτονήματα που θυμίζουν την Πομπηία...." σημειώνει στον πρόλογο της έκδοσης η έτερη εκ των συγγραφέων του τόμου Χρυσάνθη Μαυροπούλου- Τσιούμη.

Στην αποψινή (1/10) πανηγυρική παρουσίαση του τόμου στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη (Λεωφ. Στρατού 2), ομιλητές θα είναι οι εκ των συγγραφέων του τόμου (Χαράλαμπος Μπακιρτζής, επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων και διευθυντής σήμερα του ιδρύματος "Αναστάσιος Γ. Λεβέντης" και Χρυσάνθη Μαυροπούλου- Τσιούμη, ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ) όπως και οι:

Βασίλης Κατσαρός, καθηγητής πανεπιστημίου και Αναστασία Τούρτα, επίτιμη διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων.

Στις 360 σελίδες (διαστάσεων 24,8 Χ 31,5 εκατοστών) του εντυπωσιακού πανόδετου τόμου «Ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης 4ος-14ος αιώνας» των πάντα καλαίσθητων εκδόσεων «Καπόν» εμπεριέχονται 358 έγχρωμες φωτογραφίες και 16 σχέδια.