Quantcast

Ο... Παράδεισος του Αλλάχ στην Καβάλα

Το Ιμαρέτ αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά δείγματα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Μπορεί οι χριστιανοί να έχουν την Εδέμ, οι μουσουλμάνοι, όμως, έχουν τον janna...

Ο Παράδεισος έχει και στις δύο περιπτώσεις τη μορφή ενός κήπου, μόνο που το Ισλάμ είναι εκείνο που εικονογράφησε και δημιούργησε κατά κόρον την οπτική και τρισδιάστατη απεικόνισή του. Είναι λογικό, μια και η θρησκεία που αναδύθηκε από την έρημο είχε μεγαλύτερη ανάγκη την παρουσία των πράσινων «οάσεων» στην εικονογραφία της.

Στο 1ο συνέδριο «Οψεις των ισλαμικών κήπων - Πολλαπλές ερμηνείες του Παραδείσου» που πραγματοποιήθηκε το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στην Καβάλα οι συμμετέχοντες, κορυφαίοι πανεπιστημιακοί από Ανατολή και Δύση, είχαν πολλά να πουν και να ανακοινώσουν επί της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής, των μεταφυσικών διαστάσεων και των οικολογικών προεκτάσεων του θέματος.

Ο διάλογος

Πέρα όμως από την ποιότητα και την ποσότητα της πληροφορίας που διακινήθηκε, η σημαντικότερη προσφορά του συνεδρίου ήταν τελικά η επαφή αυτή καθαυτή με μια πτυχή του πολιτισμού του Ισλάμ σε μια εποχή όπου οτιδήποτε το αφορά δαιμονοποιείται.

Οπως επίσης οι συζητήσεις με «ανέστιους» μουσουλμάνους, κοσμοπολίτες επιφανείς καθηγητές πανεπιστημίων της Αμερικής, οι οποίοι ωστόσο μόνο να μιλάνε πλέον μπορούν για τον πολιτισμό που έχει καταστραφεί ολοσχερώς σε μέρη όπου υπήρχαν λαμπρά δείγματά του μόλις μέχρι χθες, όπως στο Χαλέπι της Συρίας.

Και μάλιστα σε έναν χώρο όπως το Ιμαρέτ, που αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά δείγματα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Οι κήποι της παράδοσης

Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και αν το Ιμαρέτ, το μοναδικό μνημείο οθωμανικού μπαρόκ στην Ελλάδα, δεν ήταν ταυτόσημο με το Ερευνητικό Κέντρο Μοχάμεντ Αλι που συνδιοργάνωσε τις «Σύγχρονες όψεις των ισλαμικών κήπων» μαζί με το ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας και της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO), δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς έναν πιο ταιριαστό χώρο για να φιλοξενηθεί το συνέδριο.

Γιατί, όπως έλεγε σε ένα διάλειμμά του ο συριακής καταγωγής Νασέρ Ραμπάτ, διευθυντής του προγράμματος Αγά Χαν για την ισλαμική αρχιτεκτονική στο ΜΙΤ της Βοστώνης:

«Ενα μνημειακό συγκρότημα ισλαμικής αρχιτεκτονικής σε μιαν αμιγώς χριστιανική πόλη καθιστά το Ιμαρέτ το ιδανικό μέρος για την παραγωγή ιδεών που αφορούν τον ισλαμικό πολιτισμό. Και όχι, αυτή η πολιτιστική ανταλλαγή δεν θα έπρεπε να έχει καμία σχέση με την οποιαδήποτε άνοδο του αριθμού των μουσουλμάνων στην Ελλάδα αλλά με το γεγονός ότι οι δύο πλευρές της Μεσογείου δεν κάνουν ουσιαστικό διάλογο μεταξύ τους εδώ και πολύ καιρό».
 
Ο κ. Ραμπάτ διατύπωσε τη ρευστή ακόμη αλλά έντονη πρόθεση του Ινστιτούτου Μοχάμεντ Αλι να αναλάβει ενέργειες και πρωτοβουλίες που θα περιστρέφονται γύρω από την επιστημονική έρευνα πτυχών του πολιτισμού του Ισλάμ. 

Η αρχή της επικοινωνίας ανάμεσα στις 2 πλευρές της Μεσογείου

«Είναι μια ευκαιρία», όπως τόνισε η ψυχή των «δύο» Ιμαρέτ, κυρία Αννα Μισσιριάν-Τζούμα, «για να αρχίσουμε να μιλάμε λίγο πιο ελεύθερα. Να μελετήσουμε το παρελθόν, τις ιστορικές συμπτώσεις, τα αποτελέσματα των πολιτικών αποφάσεων, την αρχιτεκτονική.
 
Να εξοικειωθούμε με το διαφορετικό. Το Ισλάμ δεν είναι συνώνυμο μόνο με τη θρησκεία (ούτε βεβαίως μόνο με την Τουρκία, όπως συνηθίζουμε να το ταυτίζουμε στην Ελλάδα) αλλά διαχέεται και στα προϊόντα πολιτισμού πολλών χωρών και εθνών.
 
Η χώρα η δική μας αιωνίως γειτνίαζε με αυτούς τους λαούς και ανεξάρτητα από την αιώνια μάχη που είχε μαζί τους είχε και μια αιώνια επαφή. Είναι σωστό να αποδίδουμε σε κάθε πολιτισμό τη θέση που του ανήκει.

Η θρησκευτική διάσταση του Ισλάμ δεν είναι μέσα στα ενδιαφέροντα του Κέντρου, αλλά, κακά τα ψέματα, όταν μιλάμε για διάλογο δεν μπορούμε να ανοίγουμε ένα συρτάρι και να κρύβουμε μέσα τη θρησκεία. Ισως ένας πιο ασφαλής τρόπος για να ενεργοποιηθεί αυτή η διαδικασία είναι να αρχίσουμε μιλώντας για πράγματα που δεν μας χώρισαν ποτέ. Για παράδειγμα, ποτέ δεν μαλώσαμε για έναν κήπο».

Η ιστορία του Ιμαρέτ

Θα είναι σαν να επαναποκτά μέρος της παλιάς χρήσης του. Το Ιμαρέτ υπήρξε μεγάλο θρησκευτικό και εκπαιδευτικό κέντρο της Καβάλας, απ' όταν χτίστηκε το 1817 στη συνοικία της Παναγίας, ως δώρο από τον «πατέρα» της σύγχρονης Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή Πασά, γνωστό ως Moχάμεντ Αλι (1789-1849), στη γενέτειρα πόλη του.
 
Σε αυτό υπήρχαν δύο μουσουλμανικά ιεροδιδασκαλεία (μεντρεσέδες) και ένα πρωτοβάθμιο σχολείο (μεκτέμπ). Οι πόρτες του ωστόσο ήταν ανοιχτές για όλους τους φτωχούς και απόρους της πόλης που είχαν ανάγκη λίγο φαγητό. Εξ ου και «ιμαρέτ» εκτός από «μεγάλο κτίριο», βάσει της ετυμολογίας του, καθιερώθηκε να σημαίνει και «κουζίνα για σούπα».
 
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή φιλοξένησε πρόσφυγες ως το 1967, οπότε και έφυγαν όσοι είχαν απομείνει σε αυτό. Αφότου έγινε καφετέρια, μπαρ, ντίσκο και χρησιμοποιήθηκε με κάθε τρόπο που μπορεί να φανταστεί ο νεοελληνικός νους, «υιοθετήθηκε» τελικά σε άσχημη κατάσταση από την κυρία Μισσιριάν.
 
31 κλειδιά, όσες και οι χρήσεις του, παρέλαβε όταν το ενοικίασε το 2001 για 50 χρόνια από την αιγυπτιακή κυβέρνηση στην οποία ανήκει. Το ανακαίνισε με υποδειγματικό τρόπο και το μεταμόρφωσε σε ξενοδοχείο υψηλότατης αισθητικής και επιπέδου παροχής υπηρεσιών, το οποίο λειτουργεί από το 2005.

Παράλληλα ανακαινίστηκε και το γειτονικό σπίτι-μουσείο του Μοχάμεντ Αλι. Το ξενοδοχείο και το μουσείο, ανοιχτά στο κοινό, υποστηρίζουν και στεγάζουν αντίστοιχα τις δραστηριότητες του Ερευνητικού Κέντρου, το οποίο ιδρύθηκε το 2006.

Η παράδοση των ισλαμικών κήπων

Όλα, λοιπόν, ξεκίνησαν από την Αρχαία Περσία. Στις Πασαργάδες, πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του Κύρου του Πρεσβύτερου τον 6ο αιώνα π.Χ., εκεί όπου βρίσκεται το παλαιότερο σωζόμενο δείγμα του «chahar-bagh».

Πρόκειται για έναν κήπο με τέσσερα παραλληλόγραμμα (ή τετράγωνα) οργανωμένα γύρω από τέσσερα κανάλια τα οποία διασταυρώνονται με σημείο επαφής μια δεξαμενή ή ένα σιντριβάνι.

Οι πολυταξιδεμένοι μπορούν να φέρουν στο μυαλό τους τον κήπο του Ταζ Μαχάλ στην Ινδία ή την «Αυλή των Λεόντων» στα παλάτια της Αλάμπρα στη Γρανάδα της Ισπανίας. Γιατί από τη στιγμή που άρχισε η αραβική εισβολή στην Περσία τον 7ο αιώνα μ.Χ. το αρχετυπικό αυτό μοτίβο αναπαράχθηκε ευρέως, αν και με παραλλαγές, στην αρχιτεκτονική του Ισλάμ.

Η Περσία και ο μυστικισμός των Σούφι συνέταξαν και το αρχετυπικό μοτίβο των μεταφυσικών συμβολισμών του κήπου. Ως η επίγεια εμπειρία της μεταθανάτιας ζωής (η λέξη «παράδεισος» στα ελληνικά προέρχεται από την περσική «παιριντάεζα» και την αναφέρει πρώτος ο Ξενοφών στο έργο «Κύρου Ανάβασις») όπου αναζητούνται η πνευματική ανάταση, η επαγρύπνηση, η περισυλλογή και η ένωση με τον Θεό.

Παρεμπιπτόντως, την επόμενη φορά που θα καθήσετε πάνω σε ένα περσικό χαλί με έντονα φυτικά μοτίβα, θυμηθείτε ότι ο Παράδεισος μπορεί να μη βρίσκεται και τόσο μακριά, μια και «η τέχνη των περσικών χαλιών με αποτυπώσεις κήπων είναι εμπνευσμένη από τις κορανικές εικόνες του Παραδείσου», όπως μάθαμε μεταξύ πολλών άλλων από την πιο ενδιαφέρουσα ομιλία, αυτήν της Αγγελικής Ζιάκα, επίκουρης καθηγήτριας Θρησκειολογίας στο ΑΠΘ.

ΠΗΓΗ: tοvima.gr