Οι γυναίκες εξελίσσονται στα μεγαλύτερα θύματα της προσφυγικής κρίσης και οι αριθμοί είναι αδιάψευστοι μάρτυρες.
Πρόσφατα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα μαρτυρούν πως το 2018 καταγράφηκαν στη χώρα μας 1.826 περιπτώσεις έμφυλης βίας, με το 85% εξ αυτών να αφορά σε γυναίκες. Οι προσφύγισσες δέχονται σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική βία και πέφτουν θύματα εμπορίας ανθρώπων, εξαναγκασμένων γάμων ή ακόμη και αποστέρησης πόρων.
Φαντάσου να έχεις μαζέψει όλη σου τη ζωή σε μία τσάντα, κυνηγημένη από τον πόλεμο και την εξαθλίωση, να έχεις διασχίσει εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα με τα πόδια, στοιβαγμένη μέσα σε φορτηγά ή ακατάλληλα σκάφη, μέσα στον φόβο και την επισφάλεια, χωρίς νερό ή φαγητό, και αντί για την γη της επαγγελίας σου να βρίσκεις έναν ασφυκτικά γεμάτο καταυλισμό, όπου πρέπει να δώσεις μάχη για να μην βιαστείς ή για να μην αναγκαστείς να πουλήσεις το κορμί σου με αντάλλαγμα λίγα ευρώ, ένα εισιτήριο για την βόρεια Ευρώπη ή ακόμη και την προστασία των μικρότερων αδελφών σου. Αν δεν έχεις πέσει ήδη θύμα βιασμού κατά τη διάρκεια του ταξιδιού σου ή αν δεν αναγκάστηκες να πουλήσεις ήδη το κορμί σου για ένα εισιτήριο. Αυτή είναι, δυστυχώς, η πραγματικότητα για πολλές από τις προσφύγισσες που φτάνουν στα ελληνικά νησιά.
Η θέση των γυναικών μέσα στο προσφυγικό είναι ιδιαίτερη, καθώς οι έμφυλες διαστάσεις του ζητήματος δεν είναι άμεσα ορατές. Προέχει η κάλυψη των βασικών αναγκών όπως είναι η τροφή και η στέγαση, όμως τι γίνεται με την ασφάλεια αυτών των γυναικών, όταν ο υπερπληθυσμός στα ελληνικά νησιά και η έλλειψη επαρκούς οργανωμένης ανταπόκρισης τις καθιστά ακόμη πιο ευάλωτες; Το Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα, μία μη κυβερνητική οργάνωση που δραστηριοποιείται από το 1989 για την αντιμετώπιση των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής, έχει στρέψει το βλέμμα του ήδη από την κορύφωση της προσφυγικής κρίσης στις προσφύγισσες που πέφτουν θύματα έμφυλης βίας, με σκοπό την προστασία και την κοινωνική ένταξή τους.
Η δράση του Διοτίμα
Το κέντρο Διοτίμα προσφέρει νομική βοήθεια και ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε επιβιώσασες έμφυλης βίας μέσα από μία σειρά δράσεων και προγραμμάτων που ωφελούν τόσο τον προσφυγικό πληθυσμό, όσο και την ελληνική κοινωνία. Η κυρία Άννα Μιχαλακέλη, υπεύθυνη ανάπτυξης προγραμμάτων του Διοτίμα, εξηγεί πως η δουλειά των ανθρώπων του κέντρου – σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Λέσβο- αρχίζει με τη διαχείριση του περιστατικού. Η αρχική καταγραφή γίνεται από κοινωνικό λειτουργό ή ψυχολόγο και στη συνέχεια, αν χρειαστεί, παραπέμπεται στο νομικό τμήμα του κέντρου προκειμένου να πλαισιωθεί με τρόπο τέτοιο που να καλύπτεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της προσφύγισσας. «Αν πρόκειται για επείγον περιστατικό, αν δηλαδή θα πρέπει να μεταφερθεί άμεσα μακριά από το κακοποιητικό περιβάλλον, τότε προτεραιοποιείται», υπογραμμίζει η κυρία Μιχαλακέλη, η οποία εξηγεί πως το Διοτίμα παραπέμπει τις προσφύγισσες σε ξενώνες, όμως η υποστελέχωση και η έλλειψη διαθεσιμότητας δυσχεραίνουν το έργο του κέντρου.
Survivor
Το κέντρο Διοτίμα παρέχει στις προσφύγισσες βοήθεια και στήριξη σε κάθε βήμα της προσπάθειάς τους για ένταξη. Το ενδιαφέρον, όμως, είναι πως τα προγράμματά του στοχεύουν ταυτόχρονα με τον προσφυγικό πληθυσμό και στην ελληνική κοινωνία, προάγοντας την κοινωνική συνοχή. Ανάμεσα σε όλες τις δράσεις του, ξεχώρισα το πρόγραμμα «Survivor». Μέσω αυτού, εκπαιδεύονται επαγγελματίες που εργάζονται σε τομείς που άπτονται του προσφυγικού ζητήματος με στόχο την ενίσχυση της ποιότητας των ελληνικών υπηρεσιών για τους πρόσφυγες, αλλά και την ενίσχυση της ποιότητας των προγραμμάτων για την έμφυλη βία εν γένει. «Άνθρωποι που δουλεύουν χρόνια σε ξενώνες και δομές προσφύγων δεν σημαίνει πως δεν κουβαλούν στερεότυπα και προκαταλήψεις. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να ανατραπεί αυτή η εικόνα», εξηγεί η κυρία Μιχαλακέλη. Έχουν γίνει ήδη σεμινάρια στην σχολή των κοινωνικών λειτουργών, ενώ σειρά έχουν οι σχολές της αστυνομίας. Επί της ουσίας, γίνεται εκπαίδευση για το φύλο, τα έμφυλα στερεότυπα, αλλά και για το τι περιλαμβάνει η σωστή παραπομπή των προσφύγων στις αρμόδιες υπηρεσίες.
Η ιστορία της Τζεϊράν
Στους φιλόξενους χώρους του κέντρου Διοτίμα, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και την Τζεϊράν, μία 25χρονη προσφύγισσα από το Ιράν, που αποτελεί αυτό που θα έλεγε κανείς «success story». Ανήκει στους ανθρώπους που εγκαταλείπουν την πατρίδα τους λόγω υποτελούς έμφυλης θέσης, αποφασισμένοι να διεκδικήσουν έναν χειραφετημένο τρόπο ζωής. Κυνηγημένη από την οικογένειά της από τα 19 της χρόνια, έφυγε από το Ιράν μαζί με τον σύζυγό της. Το σχέδιο ήταν να φτάσουν στη Γερμανία. Αρχικά, πέρασαν στην Τουρκία όπου έζησαν για περίπου 3 χρόνια ως πρόσφυγες. Στη συνέχεια, βρήκαν τον διακινητή που θα τους πήγαινε με φορτηγό στη Γερμανία. Τους έβαλαν σε διαφορετικά φορτηγά. Ο άντρας της έφτασε στη Γερμανία, εκείνη βρέθηκε μόνη στην Θεσσαλονίκη. Κατέβηκε στην Αθήνα όπου ζούσε για δύο μήνες στους δρόμους. «Πήγαινα κάθε μέρα στην υπηρεσία ασύλου, όμως δεν κατάφερνα ποτέ να κλείσω ραντεβού για την προκαταγραφή. Ζούσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Μία μέρα, ενώ βρισκόμουν στην ουρά της υπηρεσίας ασύλου, κάποιος μου έδωσε το τηλέφωνο του Διοτίμα», αφηγείται η Τζεϊράν.
Λάμπει ολόκληρη. Μία ημέρα πριν, έμαθε πως στα τέλη Οκτωβρίου θα φύγει για Γερμανία. «Δεν είχα ούτε ένα σεντ για να πάω σε δικηγόρο, το Διοτίμα με βοήθησε στα πάντα. Όλα τα μεγάλα προβλήματα τα αντιμετώπισα μαζί τους. Με αγκάλιασαν σαν οικογένεια. Αισθάνομαι ασφαλής, έχω φαγητό. Ξεκίνησα μαθήματα ξένων γλωσσών και αυτό με βοήθησε να επιστρέψω σιγά-σιγά στην κοινωνία. Όταν ήρθα εδώ φοβόμουν τον κόσμο», λέει η Τζεϊράν που μέχρι να φύγει θα συνεχίσει να εργάζεται στο ατελιέ που δουλεύει τον τελευταίο καιρό, μαθαίνοντας πατρόν, γαζί και σχέδιο. Μου λέει συνέχεια για το πόσο την βοήθησε η συμμετοχή στις ομάδες ενδυνάμωσης, για το πόση στήριξη προσφέρει η μία προσφύγισσα στην άλλη.
Δεν μπορώ να σταματήσω να την κοιτάζω. Έχει περάσει τόσα πολλά και δείχνει τόσο δυνατή και τόσο αισιόδοξη! Την ρωτάω από πού αντλεί δύναμη. «Μεγάλωσα σε μία οικογένεια με πολλά προβλήματα. Κανείς δεν μου έδινε αγάπη και υποστήριξη. Έμαθα από πολύ νωρίς πως μόνη μου πρέπει να τα καταφέρνω. Εγώ πρέπει να βοηθάω τον εαυτό μου», μου λέει και όταν την ρωτάω τι θα ήθελε να πει για να το ακούσει όλος ο κόσμος μου απαντάει: «να αγαπιόμαστε. Αν αγαπιόμαστε, όλα θα πάνε καλά».