Ειρήνη Σαρίογλου 

Ένα από τα λαμπερά πρωινά του Καστελλόριζου, στη διάρκεια της διοργάνωσης, το Real.gr συνομίλησε με την καλλιτεχνική διευθύντρια Ειρήνη Σαρίογλου. Ιστορικός, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, όπου γεννήθηκε και έζησε μέχρι τα 18 της με την ιδέα της Ελλάδας ως τόπου ιδεατού, η κ. Σαρίογλου μας μίλησε με θέρμη και πάθος για τη διαδρομή της σε αυτό το “μπουτίκ φεστιβάλ”, όπως το αποκαλεί χαριτολογώντας, και για τις ιδέες και τις αξίες που το αγκαλιάζουν. 

Με ποιον ρυθμό θα λέγατε ότι χτυπάει η καρδιά του Beyond Borders;

Ειρήνη Σαρίογλου: Το φεστιβάλ μας επικεντρώνεται στον άνθρωπο. Τιμά τον δημιουργό και του αφιερώνει πολύ χρόνο. Το μικρό μέγεθος του νησιού το προσδιορίζει και βοηθά τα μάλα στην ουσιαστική επικοινωνία. Βλέπετε, οι παγκόσμιες αξίες που αναδύθηκαν στη διάρκεια του Χρυσού Αιώνα του Περικλή γεννήθηκαν χάρη στην επικοινωνία των ανθρώπων στην Αγορά, όχι μέσα σε περίκλειστες ιδιωτικές κατοικίες. Αυτός είναι ο ελληνικός τρόπος βίου. Η έννοια της κοινότητας είναι πάρα πολύ σημαντική στο ελληνικό DNA, νομίζω, μάλιστα, ότι αυτή μας έσωσε στη διάρκεια των 400 χρόνων της Τουρκοκρατίας. Η κοινότητα, λοιπόν, έχει λειτουργήσει και στο Καστελλόριζο. Μέχρι το ΄22 το νησί βρισκόταν στην ακμή του, κορυφαίο στην αργυροχρυσοχοΐα, με πλούτο. Είχε 14.000 κατοίκους και 3.000 μαθητές! Διαβάζουμε, λοιπόν, σε απομνημονεύματα ότι τότε, κάθε Σεπτέμβριο, τα παιδιά, φτωχά και αρχοντόπουλα, περνούσαν από τα γραφεία της Δημογεροντίας για να προμηθευτούν οτιδήποτε είχαν ανάγκη, με το σκεπτικό ότι μέσα στην τάξη πρέπει όλοι να είμαστε ίσοι- για παράδειγμα, να έχουμε όλοι παπούτσια. Οι άνθρωποι εδώ, δηλαδή, μεριμνούσαν για το καλό του συνόλου. Με αυτές τις πεποιθήσεις πορεύεται και το Beyond Borders. Η προσωπική επαφή, πολύ πιο εύκολη στο Καστελλόριζο από ό,τι στα μεγάλα φεστιβάλ, μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Όπως και να το δώσουμε ουσιαστικό βήμα στους νέους.  

Ο καλλιτεχνικός σύμβουλος και διευθυντής Διεθνούς Ανάπτυξης του φεστιβάλ, Μισέλ Νολ, μας έλεγε ότι σε κάποια χρόνια ορισμένοι από αυτούς που διαγωνίζονται εδώ μπορεί να είναι στο Χόλιγουντ. Το θέμα είναι ότι κάποιος πρέπει να τους δώσει ένα βήμα.

Ειρήνη Σαρίογλου: Οι ταινίες των νέων που βραβεύονται στο τμήμα μicro αγοράζονται για 5 χρόνια από το κρατικό γερμανικό κανάλι ZDF, που σημαίνει ότι όλη η Ευρώπη μπορεί να δει το έργο τους. Για τους ανερχόμενους έχουμε, επίσης, το Pitching Forum, στο οποίο τους παρέχονται από ειδικούς συμβουλές για το σενάριο, για το πώς να βρουν χρήματα για τις ταινίες τους, για το πώς να επεκταθούν, για οτιδήποτε. Συμβουλές που στο εξωτερικό, σε κανονικές συνθήκες, πληρώνονται αδρά, εδώ προσφέρονται δωρεάν. Από την άλλη, για τους έμπειρους κινηματογραφιστές φτάσαμε τα βραβεία μας στο συνολικό ποσό των 30.000 ευρώ.

Η Ειρήνη Σαρίογλου και ο διακεκριμένος συγγραφέας και δημοσιογράφος Μπρους Κλαρκ

Ισχύει ότι για την επόμενη ταινία της, η σκηνοθέτις Μαριάννα Οικονόμου (“Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες”, “Αζήτητοι”) βρήκε χρηματοδότηση χάρη σε επαφές που έκανε στο Φεστιβάλ;  

Ειρήνη Σαρίογλου: Πράγματι. Γιατί για τους έμπειρους σκηνοθέτες έχουμε, επίσης, το Co-production Forum, στο οποίο συμμετέχουν πολύ σημαντικοί άνθρωποι από τον χώρο του κινηματογράφου. Εκεί, πέρσι, η Μαριάννα βρήκε χρηματοδότηση από τον Καναδά για την ταινία που ετοιμάζει τώρα. Βλέπετε, στο φεστιβάλ μας δεν τρέχεις μόνο από προβολή σε προβολή. Έχεις τον χρόνο να γνωριστείς, να μιλήσεις, να παρουσιάσεις τις ιδέες σου. Πιστεύω ότι και φέτος θα έχουμε αντίστοιχα απτά αποτελέσματα για δυο, τουλάχιστον, ταινίες.

Το ντοκιμαντέρ εμπεριέχει έρευνα και ρεπορτάζ, απαιτεί μεγάλη προσοχή στη συνοχή της αφήγησης ενώ ελπίζει να πυροδοτήσει (εκτός από σκέψεις) και συναισθήματα. Θα λέγατε ότι είναι πιο δύσκολο είδος από τη μυθοπλασία;

Ειρήνη Σαρίογλου: Θα έλεγα ότι μάλλον το θεωρώ πιο δύσκολο, κυρίως λόγω της έρευνας. Πρέπει να πάρεις συνεντεύξεις από πολλούς ανθρώπους και να διασταυρώσεις οπωσδήποτε τις πηγές σου. Χρειάζεσαι χρόνια για να φτιάξεις ένα σωστό ντοκιμαντέρ. Όμως, αν ήταν εύκολο δεν θα ήταν τόσο ωραίο.

Πώς σχεδιάζετε να “εξάγετε” το Beyond Borders και πέρα από το νησί;

Ειρήνη Σαρίογλου: Έχουμε ξεκινήσει να ταξιδεύουμε! Από τις 18 έως τις 20 Οκτωβρίου θα είμαστε στην Ταινιοθήκη της Κωνσταντινούπολης, τον Νοέμβριο στη Γενεύη, ενώ τον Μάρτιο του 2025 το Beyond Borders θα προβάλλει τις βραβευμένες ταινίες του στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στην Αθήνα. Τα ταξίδια θα αυξηθούν, όμως η βάση μας θα είναι πάντα το Καστελλόριζο. Το νησάκι αυτό υπήρξε κέντρο πολιτισμού. Κάποτε είχε βιβλιοθήκες, τεχνικές σχολές, σχολές ξένων γλωσσών... Ήθελε να μιμηθεί τη μεγάλη αρχόντισσα της Ιωνίας, τη Σμύρνη-και το είχε καταφέρει.  

Οι άνθρωποι του φεστιβάλ

Το Καστελλόριζο θυμίζει σκηνικό παραμυθιού. Από την άλλη, όμως, η παρουσία πολεμικών πλοίων και αεροσκαφών θυμίζει, επίσης, ότι η ισορροπία είναι εύθραυστη. Κατάγεστε από την Πόλη. Διδάσκετε ελληνική ιστορία σε Τούρκους φοιτητές. Και διευθύνετε ένα φεστιβάλ σε έναν αυθεντικά ακριτικό τόπο. Πώς νιώθετε για όλο αυτό;

Ειρήνη Σαρίογλου: Νιώθω πιο πολύ Ελληνίδα στο Καστελλόριζο! Γιατί ο τόπος αυτός συμβολίζει αυτό που θα έπρεπε να είμαστε. Είναι ψέμα ότι η Ελλάδα ανήκει στη Ευρώπη. Ούτε στην Ανατολή ανήκει. Από τον Όμηρο και πέρα, είμαστε το μεταίχμιο, αυτή είναι η ιδιαιτερότητά μας: Ελληνισμός θα πει “Δύο πλευρές του Αιγαίου”- και μιλάω καθαρά από την πολιτιστική πλευρά. Κάθε σπιθαμή της Μικράς Ασίας ανασαίνει ελληνική Ιστορία και δεν το λέω καθόλου, μα καθόλου εθνικιστικά- τα σύνορά μας είναι δεδομένα, εννοείται, ας είμαστε σοβαροί. Πολιτιστικά, όμως, ιστορικά, γιατί να μη μάθω ότι ο Ηρόδοτος γεννήθηκε ακριβώς απέναντι, στο Μπόντρουμ; Ήταν ο Πατέρας της Ιστορίας, της αφήγησης. Και αν το σκεφτείς, το ντοκιμαντέρ είναι και αυτό μια αφήγηση και, με ένα τρόπο, ξεκινάει από τον Ηρόδοτο. Αισθάνομαι, λοιπόν, πάρα πολύ Ελληνίδα και στην Κωνσταντινούπολη και στο Καστελλόριζο. Γιατί σε αυτούς τους δύο τόπους αισθάνεσαι ότι τα καλά στοιχεία και από τους δύο κόσμους συνυπάρχουν. Οι κάτοικοι του Κας από απέναντι συνεργάζονται εδώ και αιώνες με τους Καστελλοριζιούς. Κάποτε οι κάτοικοι του Καστελλόριζου είχαν σπιτάκια εκεί. Δεν σας κρύβω ότι ξεκίνησα το φεστιβάλ με την ιδέα να γίνει το μοναδικό “μοιρασμένο” φεστιβάλ στον κόσμο: να διεξάγεται 4 μέρες στην Ελλάδα και 3 στην Τουρκία. Έτσι το σχεδίασα, και το ήθελα να γίνει εδώ,  γιατί το νησί το γνώριζα, παραθερίζαμε οικογενειακώς χρόνια. Όμως, το 2016 έγινε το πραξικόπημα, έβαλαν τον δήμαρχο του Κας στην φυλακή (όπου και παραμένει), οπότε λέω ας επικεντρωθούμε στο Καστελλόριζο, δεν είναι ώριμες οι εποχές ακόμα! Η κατάσταση σε πολιτικό επίπεδο είναι ρευστή, σε ανθρώπινο όμως όχι.  

Τι δεν περιμένατε να συμβεί όταν ξεκινούσατε;

Όλο αυτό έχει ξεπεράσει κατά πολύ τις προσδοκίες μου και το λέω με πολύ βαθιά συγκίνηση. Δεν πίστευα ότι θα πιάσει τόσο τόπο, για τη χώρα μου, για την παγκόσμια κοινότητα των κινηματογραφιστών-απλώς, δεν μπορούσα να το φανταστώ! Τον πρώτο χρόνο πήραμε 65 ταινίες από 10 χώρες. Τα τελευταία 5 χρόνια παίρνουμε 800 με 1000 ταινίες από 100 περίπου χώρες. Στην αρχή είχαμε μόνο προβολές. Τώρα, οι ταινίες πλαισιώνονται από masterclasses, διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων, εκθέσεις, πάρα πολύ μουσική-γιατί από όλα αυτά αποτελείται ένα ντοκιμαντέρ. 

Κάθε χρόνο τιμάμε μια χώρα, ένα κανάλι, ένα φεστιβάλ και ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα. Φέτος ήρθε η πρέσβειρα της Αυστραλίας για να παραδώσει τη σκυτάλη στην πρέσβειρα του Λουξεμβούργου, που θα είναι τιμώμενη χώρα του χρόνου.

Ειρήνη Σαρίογλου και Παύλος Μεθενίτης στην παρουσίαση του βιβλίου “Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως” 

Και το επίκεντρο του φεστιβάλ είναι πάντα ο σκηνοθέτης;

Ειρήνη Σαρίογλου: Ναι. Ο δημιουργός. Και ο στόχος; Έκλεισα την ομιλία της έναρξης του Beyond Borders με τα λόγια του Σεφέρη: “Στόχος μας είναι να καταπολεμήσουμε το τέρας από όπου κι αν προέρχεται. Και να τιμήσουμε τον άνθρωπο, από όπου και αν προέρχεται- από οποιαδήποτε φυλή, θρησκεία ή τόπο”.