Όταν το Μουσείο της Ακρόπολης έλαβε την πρόταση του Πολιτιστικού Οργανισμού ΝΕΟΝ για μια έκθεση του διεθνώς αναγνωρισμένου καλλιτέχνη Μάικλ Ράκοβιτς, ο γενικός διευθυντής του, καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης, αποκρίθηκε αυθόρμητα ότι το Μουσείο δεν φιλοξενεί εκθέσεις καλλιτεχνών εν ζωή, εκτός αν πρόκειται για δημιουργίες του ίδιου του Μουσείου με διαλόγους τέχνης ή για τετραλογίες, που συνδέουν την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την Αναγέννηση με τη Μοντέρνα ή Σύγχρονη Τέχνη.

Όμως, όπως αναφέρει ο ίδιος, η επιμονή της διευθύντριας του ΝΕΟΝ Ελίνας Κουντούρη και του ιδρυτή του, Δημήτρη Δασκαλόπουλου, καθώς και η συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, ανέτρεψε τα δεδομένα.

Κι έτσι τώρα, από τις 13 Μαΐου έως τις 31 Οκτωβρίου, στην αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων, οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να δουν την έκθεση “Allspice/Michael Rakowitz & Ancient Cultures”, που αφηγείται μια σπαρακτική ιστορία απωλειών, χασμάτων και παγκόσμιων πολιτιστικών τραυμάτων.

Ο Ράκοβιτς είναι Ιρακινοαμερικανός καλλιτέχνης και καθηγητής, ο οποίος ερευνά τον εκτοπισμό των κοινοτήτων και της πολιτιστικής κληρονομιάς λόγω πολέμου και ιμπεριαλισμού. Η έκθεση που παρουσιάζει στο Μουσείο της Ακρόπολης, «το σπουδαιότερο της γης», όπως μας είπε συγκινημένος, αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας και τα σύγχρονα έργα του Ράκοβιτς συνεκτίθενται με αρχαιότητες που προέρχονται από το Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίων Πολιτισμών του Πανεπιστημίου του Σικάγο και την Κυπριακή Συλλογή Θ. Ζιντίλη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Μέσα από αυτή τη συνομιλία παρελθόντος και παρόντος, όπου ο καλλιτέχνης επιχειρεί την «επανεμφάνιση» πολυτίμων αντικειμένων που αγνοούνται ή καταστράφηκαν, χρησιμοποιώντας και υλικά από τις παιδικές του μνήμες, ζωντανεύουν οι λεηλασίες αρχαιοτήτων στο Ιράκ το 2003 αλλά και η αδιανόητη καταστροφή που προκάλεσε στον πολιτισμό της χώρας (και, κατ΄ επέκταση, στον παγκόσμιο) ο ISIS το 2015. Δεν είναι, βέβαια, δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τη σύνδεση του τραύματος του Ιράκ με το τραύμα που βιώνουμε στη χώρα μας εξαιτίας της απουσίας μέρους των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Ο άνθρωπος και η κληρονομιά του

Ανάμεσα στα πολλά και ενδιαφέροντα που μας είπε στη διάρκεια της παρουσίασης, ο κ. Σταμπολίδης μοιράστηκε και έναν σημαντικό προβληματισμό: το ερώτημα που τίθεται, με απλά λόγια, είναι αν μας ενδιαφέρουν περισσότερο οι αρχαιότητες από τους ανθρώπους. Αν, δηλαδή, στους δυτικούς είχε ζητηθεί να πάρουν στις χώρες τους τις αρχαιότητες από το Ιράκ για να μην τις καταστρέψουν οι ISIS, θα το είχαν κάνει χωρίς δεύτερη σκέψη. Αν τους ζητούσαν να πάρουν τους ανθρώπους, όμως, θα ήταν εξίσου πρόθυμοι;

Ο ίδιος ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης πιστεύει, πάντως, ότι η Δύση, και ιδιαίτερα η χώρα μας, έχει ήδη απαντήσει, από τη στιγμή που έχει φιλοξενήσει και φιλοξενεί χιλιάδες ανθρώπους. Ταυτόχρονα, όμως, αντιλαμβάνεται απολύτως την αξία των αρχαιοτήτων για τον πολιτισμό και τις μνήμες ολόκληρης της ανθρωπότητας. «Φυσικά και οι άνθρωποι είναι το αξιακό επίκεντρο», τονίζει ο κ. Σταμπολίδης. “Όμως θα παραθέσω εδώ τη ρήση ενός πιστού του Ισλάμ, του Σεΐχη Χαλίντ Αλ Τζαμπούρι: ” Δεν ήμουν τόσο συντετριμμένος όταν κατέστρεψαν το σπίτι μου ή όταν σκότωσαν μερικούς από τους συγγενείς μου, γιατί έτσι είναι η ζωή. Αλλά η Νιμπρούντ (σσ. αρχαία ασσυριακή πόλη στο Ιράκ, την οποία μετέτρεψαν σε ερείπια οι τζιχανιστές) ήταν όπως ένα μέρος της οικογένειάς μου. Αυτή η κληρονομιά ήταν μέρος της ζωής μας, μέρος του όλου Ιράκ.” Αυτά τα αντικείμενα, κατά τη γνώμη μου, μας αντιπροσωπεύουν ως σύνολο, όχι μόνον τον καθένα ξεχωριστά».

Ιράκ και Ελλάδα

Σύμφωνα με την Ελίνα Κουντούρη, το έργο του Ράκοβιτς είναι βαθιά πολιτικό, γιατί θίγει την απώλεια και την αποκατάσταση αρχαιοτήτων, αναδεικνύει την απώλεια του αρχαίου ανάγλυφου, την καταστροφή της πολιτιστικής συνέχειας, την απελπισία και τον πόνο όσων έζησαν κάποτε δίπλα σε αυτά. «Άλλωστε, το ίδιο το Μουσείο της Ακρόπολης προβάλλει το τραύμα του εκτοπισμού», μας επισήμανε. «Η ιστορία της δημιουργίας και της αρχιτεκτονικής του αναγνωρίζει την ίδια την απουσία των Γλυπτών του Παρθενώνα».

Στη συνέχεια, η διευθύντρια του ΝΕΟΝ μάς ανέφερε ότι η τριλογία θα αναπτυχθεί το 2025 και το 2026. «Ξεκινά τώρα από το Μουσείο της Ακρόπολης, συνεχίζει στον εξωτερικό χώρο του Μουσείου, στη δυτική του πλευρά προς την οδό Μητσαίων, για να καταλήξει στο Παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης».

Στην αποκατάσταση του Παλαιού Μουσείου αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, η κ. Λίνα Μενδώνη. Σύμφωνα με την Υπουργό Πολιτισμού, δεν θα είναι συμβατικού τύπου μουσείο, αλλά ένας συνδυασμός μόνιμων εκθέσεων, κυρίως αρχιτεκτονικών θραυσμάτων, μαζί με περιοδικές αρχαιολογικές εκθέσεις, ενώ δεν θα λείπει η σύγχρονη τέχνη, η ψηφιακή τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη. «Μαζί με το Παλαιό Μουσείο, θα παραδοθεί στους επισκέπτες κι ένα κομμάτι των μνημείων της Ακρόπολης , τα οποία σήμερα παραμένουν αθέατα και δυσανάγνωστα».

Στη σύντομη ομιλία του, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος ανέφερε: «Νομίζω ότι αυτή έκθεση έχει μεγαλύτερη συνάφεια με την εποχή μας από ό,τι πιστεύαμε στην αρχή. Δεν είχαμε φανταστεί πόσο επίκαιρο θα ήταν σήμερα, με τους πολέμους και τις πολιτικές αναταραχές, το θέμα της απώλειας και την αποκατάστασης, όχι μόνο πολιτιστικών αγαθών, αλλά και θεσμών, ελευθερίας και όσων γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Το μεγάλο ερώτημα, όσον αφορά την αποκατάσταση, είναι: καλό είναι να αποκτήσουμε ξανά αυτό που είχαμε πριν ή έναν νέο κόσμο;»

Ο Μάικλ Ράκοβιτς, που μάς ξενάγησε στην υπέροχη έκθεση, ήταν βαθιά συγκινημένος. «Νιώθω σαν στο σπίτι μου στην Αθήνα», μας είπε. «Το να εργάζομαι στο Μουσείο της Ακρόπολης είναι απίστευτα σημαντικό για μένα. Το θεωρώ το σπουδαιότερο στον κόσμο, επειδή θεμελιωδώς απαιτεί την Επιστροφή, την Επανένωση. Για μένα, στέκεται σαν φάρος για οποιονδήποτε έχει χωριστεί από κάποιον άλλον, από ένα μέρος , από όσα του ανήκουν. Το πρότζεκτ μας εδώ έχει σκοπό να μεταφέρει νοερά τον επισκέπτη στο παλάτι μία μέρα πριν ο ISIS το καταστρέψει, και να καταλάβει τα χάσματα και τα θραύσματα, όσα ένιωσαν αυτοί οι άνθρωποι μετά την καταστροφή. Όσον αφορά τα Μάρμαρα του Παρθενώνα; Πρέπει να επιστραφούν. Δεν υπάρχει καμία συζήτηση περί αυτού, και τίποτα σύνθετο. Πρέπει να επιστρέψουν».