Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου Σχολείον της Αθήνας–Ειρήνη Παπά

Από το 1930 που ιδρύθηκε, ταυτόχρονα με το Εθνικό Θέατρο, η Σχολή αποτελεί ένα εργαστήριο αφιερωμένοστη δημιουργική εξερεύνηση της τέχνης του ηθοποιού και έναν καλλιτεχνικό εκπαιδευτικό θεσμό που καλλιεργεί την παιδαγωγική και τις προοδευτικές ιδέες, ενώ εκεί συνυπάρχουν σπουδαστές και ερμηνευτές με διαφορετική καταγωγή και κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο. Σε αυτό το σημείο ακριβώς, το «εργοτάξιο ονείρων», όπως το αποκάλεσε η διευθύντρια της Σχολής Δηώ Καγγελάρη, σμίγει με τις αναζητήσεις της έκθεσης «space of togetherness» , η οποία  καταθέτει ορισμένα από τα πιο πιεστικά ερωτήματα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και ο κόσμος σήμερα και αφηγείται ένα σύνολο ιστοριών που εστιάζουν εκεί όπου διασταυρώνονται οι φυλές, οι πολιτικές και τα δικαιώματα ατόμων και κοινοτήτων. 

Η εγκατάσταση του Igshaan Adams φωτογραφία @ Ναταλία Τσουκαλά

Όπως μας λέει η διευθύντρια του ΝΕΟΝ και επιμελήτρια της έκθεσης, Ελίνα Κουντούρη,  «το space of togetherness διερευνά πώς οι καλλιτέχνες αμφισβητούν και επανεξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο εξιστορούνται οι ιστορίες του παρελθόντος. Τα έργα τους μας προτρέπουν να συνυπάρξουμε σε έναν κοινό τόπο, όπου αναλογιζόμαστε τις αδικίες της εποχής μας και μεριμνούμε για ένα πιο δίκαιο μέλλον».

Η έκθεση είναι υπέροχη, βαθιά ανθρώπινη και μας προσκαλεί σε ένα πολύχρωμο τοπίο καινούριας γνώσης, σκέψεων και έντονων συναισθημάτων. Ένας λόφος από αλάτι υψώνεται στη μέση της αίθουσας του αμφιθεάτρου ως φόρος τιμής στους σκλαβωμένους και τυλίγεται από μαγικές φωνές δυνατών γυναικών, που τραγουδούν για χάρη μας. Λίγο μετά, η καλλιτέχνης Patricia Kaersenhout από την Ολλανδία μας προτρέπει να μαζέψουμε σε ένα χάρτινο σακουλάκι λίγο από το «ευλογημένο»  αλάτι και, μαζί με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, να το βυθίσουμε σε νερό, για να απλωθεί η αγάπη στην οικογένειά μας. 

Η Καλλιόπη Λεμού, η οποία μέσα από το έργο της σχολιάζει την έμφυλη ανισότητα, θα μας εξηγήσει πώς το τεράστιο γλυπτό της περιδέραιο από ανοξείδωτο ατσάλι παραπέμπει σε βρόγχο και πώς η πάντα προστατευτική γυναικεία μήτρα γίνεται αμυντική. 

Καλλιόπη Λεμού Necklace και Małgorzata Mirga-Tas Kie Serina The Card Players, Φωτογραφία © Ναταλία Τσουκαλά

Στο επόμενο δωμάτιο, ο Νοτιοαφρικανός Igshaan Adams δημιουργεί ένα σύμπλεγμα με παλαιότερα έργα του και μια νέα ανάθεση, συνδυάζοντας χειροποίητες υφαντές εγκαταστάσεις με χορευτική περφόρμανς, η οποία θα εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της έκθεσης. Μένουμε άφωνοι όταν ο γεννημένος του 1982 καλλιτέχνης μάς λέει ότι στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Κέιπ Τάουν, το απαρτχάιντ τον είχε κατατάξει ως πολίτη Β΄ κατηγορίας, ενώ ο αδελφός του, που έτυχε να γεννηθεί με πιο ανοιχτά χρώματα, βρισκόταν ψηλότερα στην κατάταξη. «Είναι απίστευτο, αλλά οι άνθρωποι παραμένουμε μέσα στα όρια που άλλοι χάραξαν για μας», εξομολογείται ο   Igshaan Adams, ο οποίος, μέσα από την εικαστική δουλειά του και τον χορό, πασχίζει να επουλώσει τα τραύματα. Μερικές φορές ξεχνάει την ύπαρξή τους, «όμως στην πραγματικότητα δεν επουλώνονται ποτέ ολοκληρωτικά».

Τραύματα μεταφέρουν και οι Έλληνες με καταγωγή από την Αφρική και τα παρουσιάζουν, μαζί με την ιστορία τους και τα όνειρά τους, στην έκθεση. Κάποιοι αποδέχονται τον όρο «Αφροέλληνες»,  όπως μαθαίνουμε, άλλοι όμως όχι, μεταξύ άλλων επειδή αυτό το «Αφρο» δίνει την εντελώς λανθασμένη εντύπωση ότι η Αφρική είναι μία ενιαία χώρα. Το έργο «The AfroGreeks» της ομάδας Døcumatism, το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη, μας φωτίζει σχετικά με την αφρικανική διασπορά στη χώρα μας. Μας ταξιδεύει πίσω στον χρόνο, στα σκλαβοπάζαρα στην Κρήτη επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και μας φέρνει μέχρι το σήμερα. Στην καρδιά του έργου, που περιλαμβάνει πολύτιμο και εξαιρετικά ενδιαφέρον αρχειακό υλικό, είναι ο γνωστός σκηνοθέτης Μενέλαος Καραμαγγιώλης, ο οποίος, μέσα από μια σειρά από βίντεο μάς συστήνει διάφορα μέλη της αφρικανικής κοινότητας που αφηγούνται τη- σπαρμένη με εμπόδια αλλά και ποτισμένη από αγάπη- ιστορία τους στην Ελλάδα.

Døcumatism the AfroGreeks Φωτογραφία © Ναταλία Τσουκαλά 

Η Grada Kilomba μας ξεναγεί στο υποβλητικό έργο της «18 Verses», δεύτερο μέρος μιας τριλογίας, που αποτελείται από ένα δικό της ποίημα χαραγμένο σε 18 κομμάτια απανθρακωμένου ξύλου, σε συνδυασμό με ηχητική εγκατάσταση. «Όταν καίγεται, το κάθε ξύλο εμφανίζει τα δικά του, μοναδικά αποτυπώματα», μας πληροφορεί. Το έργο παραπέμπει στα πλοία που μετέφεραν εκατομμύρια υποδουλωμένων Αφρικανών στο παρελθόν, αλλά και στις μεταναστευτικές διαδρομές που διασχίζουν σήμερα τη Μεσόγειο.

Ο ήχος πρωταγωνιστεί στην εγκατάσταση του γεννημένου στην πρώην Γιουγκοσλαβία Αντρέα Τζούροβιτς, ο οποίος αναφέρεται στις προσωπικές του μνήμες. Προτού διαφύγει στην Ελλάδα, εξαιτίας των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ το 1999, έζησε τους πανηγυρισμούς της χώρας του για την κατάκτηση του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Μπάσκετ. Οι ήχοι που συνοδεύουν την επιτοίχια εγκατάστασή του είναι όλοι ηχογραφημένοι στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας και προέρχονται από τον αθλητισμό, όμως η ψηφιακή επεξεργασία τους δίνει ταυτόχρονα την αίσθηση του αχού του πολέμου. Ένα δυνατό έργο με πινελιές χιούμορ, “που μας βοηθάει να αντέχουμε ακόμα και τις πιο τραγικές στιγμές”, όπως μας λέει ο καλλιτέχνης.

Μαρία Λοϊζίδου Volant Migrants φωτογραφία Μαρίνα Τσικλητήρα

Και μετά, έρχεται η συγκινητική ιστορία του «μεταναστευτικού κήπου» και της 95χρονης κυρίας Όλγας από τη Λεμεσό, την οποία μας διηγείται η Κύπρια καλλιτέχνις Μαρία Λοϊζίδου, η οποία υπογράφει και τις εκπληκτικές πλεκτές εγκαταστάσεις από μεταλλική κλωστή που κοσμούν έναν από τους διαδρόμους του κτιρίου. Η κυρία Όλγα δεν δέχτηκε ποτέ της έτοιμο φυτό. Τα καλλιεργούσε αποκλειστικά από μοσχεύματα και όλα της τα φυτά συνδέονταν με τη ζωή της, όπως μας λέει η Μαρία Λοϊζίδου.

Χάρη στον κήπο της άντεξε το θηριώδες εργοτάξιο που την κύκλωσε κάποια στιγμή-και χάρη στη σκέψη ότι από αυτό το επιθετικό, θορυβώδες κατασκευαστικό έργο στην καρδιά της Λεμεσού, επιβίωναν πολλοί εργάτες. Όταν η κυρία Όλγα άφησε, λόγω ηλικίας, το σπίτι και τον κήπο της για πάντα, έδωσε την άδεια στην Μαρία Λοϊζίδου να τον μεταφέρει ολόκληρο στη  Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου Σχολείον, όπου θα παραμείνει και μετά την έκθεση. «Το κάθε φυτό χρειάστηκε διαβατήριο για να ταξιδέψει”, μας λέει η καλλιτέχνης. “42 διαβατήρια! Και όταν ρώτησαν την κυρία Όλγα για ποιον λόγο δεν μοίρασε τα φυτά της σε φίλους και συγγενείς στην Κύπρο, εκείνη απάντησε ότι πρέπει να μείνουν όλα μαζί».

Μαριάννα Χριστοφίδου Restor(y)ing Waters και Rivers, Banks, φωτογραφία  © Ναταλία Τσουκαλά

Στο «space of togetherness» συμμετέχουν συνολικά 20 καλλιτέχνες και συλλογικότητες από 13 χώρες. Περιλαμβάνει πρόσφατα και παλαιότερα έργα και πέντε νέες αναθέσεις. Εκτός από αυτούς που αναφέραμε, εκθέτουν επίσης οι Taysir Batniji, Enri Canaj, Mona Hatoum, Bouchra Khalili, Tarik Kiswanson, Sophie Kovel, Malgorzata Mirga-Tas, Στέλλα Νάστου, Γεωργία Σαγρή, VASKOS, Κώστας Ρουσσάκης και Μαριάννα Χριστοφίδου.