*Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρώην υπουργός

Καθώς επανέρχεται το δεύτερο κύμα της Πανδημίας στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και σ’ ολόκληρο τον κόσμο, τίθεται και πάλι το τραγικό δίλημμα: Υγεία ή οικονομική ευημερία των πολιτών. Τώρα μάλιστα τίθεται με μεγαλύτερη επίγνωση της πραγματικότητας, μετά την εμπειρία της άνοιξης του 2020 αυτού του χρόνου.

Κάθε μήνας καραντίνας ή lockdown στοιχίζει 2,5-3% μείωση του ΑΕΠ σε οποιαδήποτε χώρα, όπως έχει υπολογισθεί από έγκυρους διεθνείς οργανισμούς. Συνεπώς, τώρα ξέρουμε τι σημαίνει ακριβώς για την οικονομία μια παύση της οικονομικής δραστηριότητας με γενικευμένη καραντίνα που επιβάλλεται για τη ριζική αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού.

Έτσι, με την γενικευμένη καραντίνα των δύο ή και τριών μηνών την προηγούμενη άνοιξη και με ορισμένα περιοριστικά μέτρα το καλοκαίρι, η ύφεση στην Ευρωζώνη υπολογίζεται συνολικά για το 2020 σε 8-9% περίπου, ανάλογα με τις χώρες-μέλη. Στις χώρες-μέλη βέβαια, όπως η Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ελλάδα και Πορτογαλία, όπου ο τουρισμός και η εστίαση αποτελούν μεγάλο μέρος της οικονομικής δραστηριότητάς τους, η ύφεση αναμένεται να είναι μεγαλύτερη και να κινηθεί μεταξύ 9-10% του ΑΕΠ για το 2020 με προβλεπόμενη αύξηση κατά 5-6% του ΑΕΠ το 2021, εφόσον αντιμετωπισθεί η πανδημία με εμβόλιο και κατάλληλη θεραπευτική αγωγή κατά το 2021.

Τα ποσοστά μείωσης του ΑΕΠ των διαφόρων χωρών δεν σημαίνουν πολλά για το μέσο πολίτη. Όμως στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν χαμένα εισοδήματα δισεκατομμυρίων, ανεργία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και καταστροφή πολλών χιλιάδων κυρίως μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα, τα ποσοστά αυτά σημαίνουν ότι δαπανώνται και θα δαπανηθούν από τα Κράτη δισεκατομμύρια ευρώ για την μερική έστω αναπλήρωση των χαμένων εισοδημάτων κλπ. Ευτυχώς, αυτή η ανάγκη της κρατικής παρέμβασης αδρανοποίησε πλήρως τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε για μηδενικά ελλείμματα στους κρατικούς Προϋπολογισμούς και ήδη τα ελλείμματα αυτά ξεπερνούν 7-8% του ΑΕΠ ανάλογα με τις χώρες-μέλη.

Το μέγα ερώτημα είναι πότε και με ποιο τρόπο θα αποπληρωθούν αυτές οι δημόσιες δαπάνες και τα δάνεια, ιδίως στις χώρες-μέλη της Ε.Ε που είναι ήδη υπερχρεωμένες, όπως κυρίως η Ελλάδα και η Ιταλία. Βεβαίως, η Ευρωπαϊκη Ένωση μπροστά στην κατάσταση που διαμορφώνεται έδειξε πραγματική αλληλεγγύη, τόσο με την ποσοτική χαλάρωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), όσο και με το Ταμείο Ανάκαμψης. Οι αποφάσεις αυτές της ΕΕ είναι προφανώς πρωτόγνωρες καθώς και η κατάσταση της Πανδημίας είναι πρωτόγνωρη. Η γενικευμένη ποσοτική χαλάρωση προς όλες τις χώρες-μέλη της Ευρωζώνης -ακόμη και προς την υπερχρεωμένη Ελλάδα- προσφέρει άφθονη ρευστότητα με τη δημιουργία χρήματος και μηδενικά επιτόκια, ώστε όλες οι χώρες- μέλη να μπορούν να δανείζονται με ελάχιστο κόστος από τις διεθνείς αγορές και παράλληλα οι Εμπορικές Τράπεζες να μπορούν να διαθέτουν χαμηλότοκα δάνεια προς τις χειμαζόμενες επιχειρήσεις των χωρών της Ευρωζώνης.

Επίσης, το Ταμείο Ανάκαμψης παρά τις αντιρρήσεις των βορείων χωρών-μελών της Ε.Ε, αλλά με τη συμφωνία της Γερμανίας, προικοδοτήθηκε με 750 δις που θα αντληθούν με κοινό ευρωπαϊκό δανεισμό και θα διοχετευθούν σε πολύ μεγάλο μέρος στις χώρες-μέλη της Νότιας Ευρώπης που πλήττονται περισσότερο και από τον Κορονοϊό. Τέτοιες αποφάσεις ήταν για τις βόρειες χώρες -μέλη και για τη Γερμανία, αδιανόητες πριν μερικούς μήνες.

Το ζήτημα όμως είναι ότι όλα αυτά αποφασίστηκαν το καλοκαίρι με την εμπειρία της ανοιξιάτικης επέλασης του κορονοϊού, με μια αμυδρή έστω ελπίδα, ότι το φθινόπωρο δεν θα επανέλθει η Πανδημία με αυτό τον επιθετικό τρόπο που βλέπουμε σήμερα. Έτσι, οι εθνικές κυβερνήσεις και βέβαια η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκονται τώρα σε μια νέα κατάσταση Πανδημίας που δεν θα ήθελαν να φανταστούν πριν 1-2 μήνες. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κορυφής θα συνέλθει εκτάκτως στο τέλος Οκτωβρίου για να εκτιμήσει τη νέα κατάσταση, καθώς είναι μάλλον φανερό πως μια νέα γενικευμένη καραντίνα θα πρέπει να αποκλεισθεί γιατί θα κατέστρεφε ακόμη περισσότερο την ήδη βαριά πληγωμένη οικονομία σ’ όλες σχεδόν τις χώρες-μέλη.

Όμως, τα μέτρα που λαμβάνονται από όλες σχεδόν τις κυβερνήσεις των χωρών-μελών και από την ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να αντιμετωπισθεί το νέο κύμα Πανδημίας δεν φαίνεται να αποδίδουν ικανοποιητικά. Απαιτούν από τους πολίτες και ιδιαίτερα τους νέους, ατομική υπευθυνότητα για την αυστηρή τήρηση των γνωστών υγειονομικών κανόνων, πράγμα που προσκρούει, όχι μόνο στις διαφορετικές μακροχρόνιες συνήθειές τους, αλλά και στην εγγενή αντίσταση ενώπιον ενός επιβαλλόμενου περιορισμού της ελευθερίας τους.

Η κρατική επιβολή γενικευμένων μέτρων καραντίνας για την προστασία της υγείας μπροστά στην επέκταση της Πανδημίας μπορεί να είναι τελικά η μοναδική λύση με τεράστιο κόστος από την παύση των οικονομικών δραστηριοτήτων, όπως ξέρουμε ήδη. Η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ των δύο καταστάσεων είναι εξαιρετικά δύσκολη. Πρόκειται για μια ισορροπία μεταξύ του τρόμου της θανατηφόρας αρρώστιας και του τρόμου της οικονομικής καταστροφής.