*Ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η εκλογή Τραμπ μας φέρνει σε μια νέα εποχή σε όλα τα επίπεδα: στο κοινωνικό, στο πολιτικό και στο οικονομικό. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, στη Δύση, στον κόσμο. Αναμφισβήτητα είναι μια στιγμή της πολιτικής που θα έχει επιπτώσεις στην καθημερινή μας ζωή αλλά και στις διακρατικές σχέσεις και στην εξέλιξη του κόσμου. Δεν είναι μεταβολές που έχουν ένα μοναδικό πρόσημο, θετικό ή αρνητικό. Σίγουρα όμως είναι αλλαγές που μεταβάλλουν την κατάσταση των πραγμάτων όπως τη γνωρίζαμε. Αυτό εξάλλου είναι και το πολιτικό μήνυμα των Αμερικανών ψηφοφόρων όσο και αν οι αναλυτές, αλλά και αυτοί που συμμετέχουν στη διαμόρφωση πολιτικής, δεν είναι ευχαριστημένοι με τον όγκο των νέων δεδομένων που πρέπει να επαναξιολογήσουν.

ΒΕΒΑΙΩΣ πρέπει να δούμε τι από όλα αυτά, που έχουν συμπεριληφθεί στις προεκλογικές εξαγγελίες του Τραμπ, θα εφαρμοστούν. Στην περίπτωση αυτή θα υπάρξει άλλος ένας νέος γύρος διαπιστώσεων και αναλύσεων για να δούμε τις πραγματικές επιπτώσεις που θα έχουν οι πολιτικές αυτές, οπότε ίσως προκύψουν αποτελέσματα που μπορεί να οδηγήσουν σε πλήρη ανατροπή των όσων είναι γνωστά μέχρι σήμερα ως πολιτική Τραμπ.

ΕΝΑ ΚΑΛΟ παράδειγμα είναι οι υποσχόμενες φορολογικές μειώσεις σε φυσικά και νομικά πρόσωπα. Είναι πιθανόν ότι θα επεκτείνει τις φορολογικές απαλλαγές που ο ίδιος έχει εισηγηθεί (ενώ ήταν πρόεδρος) αλλά λήγουν το 2025. Επιπρόσθετα, προτίθεται να τις εμβαθύνει με μείωση του αριθμού των κλιμακίων της φορολογικής κλίμακας, διπλασιασμό της τυπικής έκπτωσης φόρου, κατάργηση φόρων κληρονομιάς κ.τ.λ. Γενναιότερες είναι οι εκπτώσεις σε επιχειρήσεις με τη μείωση του φορολογικού συντελεστή από ένα επίπεδο που είναι από τα υψηλότερα του κόσμου σ’ ένα από τα χαμηλότερα του κόσμου (15%).

ΟΜΩΣ ΑΥΤΕΣ οι προτεινόμενες αλλαγές προφανώς αυξάνουν τα ελλείμματα και το χρέος στον βαθμό που δεν θα αντισταθμιστούν από άλλες πολιτικές: αυτές μπορεί να είναι η αναζήτηση άλλων πηγών δημόσιων εσόδων, όπως π.χ. είναι οι δασμοί, οι πρόσθετοι φόροι για εξωχώριες διακρατήσεις κεφαλαίων, ή η μείωση των δημόσιων δαπανών, όπως π.χ. στρατιωτικές δαπάνες, ή η μείωση των δημόσιων καταναλωτικών δαπανών, όπως δημόσιες προσλήψεις, μισθοί, συντάξεις, περίθαλψη κ.τ.λ.

ΕΤΣΙ το παραπάνω σχέδιο μπορεί να φαίνεται συνεπές αλλά εδώ υπάρχουν δύο θέματα: Ενώ είναι σαφές, εύκολο και αποτελεσματικό το μέρος των περικοπών, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα είναι το ίδιο αποτελεσματικό και χωρίς παράπλευρες επιπτώσεις το μέρος των αντισταθμιστικών πολιτικών. Αυτό μπορεί να συμβαίνει διότι οι πρωταγωνιστές της οικονομίας θα προτιμήσουν να κρατήσουν τα θετικά γι’ αυτούς και να μην συνεργαστούν ή να βρουν τρόπους να διαφύγουν από τα αρνητικά.

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ θέμα είναι ότι οι νέες πολιτικές έχουν σοβαρές παράπλευρες επιπτώσεις. Εχουν θετικές, οι οποίες θεωρητικά είναι η διοχέτευση των πλεονασμάτων και των κερδών στην ανάπτυξη της απασχόλησης και των επενδύσεων, και αρνητικές που είναι η αύξηση των δασμών. Στις παράπλευρες απώλειες συμπεριλαμβάνονται η αύξηση των εσωτερικών τιμών και η αύξηση των προστατευτικών τοίχων σε όλον τον κόσμο αφού οι εμπορικοί εταίροι της Αμερικής θα απαντήσουν με τον ίδιο τρόπο. Θα επανέλθουμε στα γεωστρατηγικά ζητήματα που μπορεί να πυροδοτηθούν από το κύμα του προστατευτισμού και ας μείνουμε προς το παρόν στις οικονομικές επιπτώσεις των προτάσεων αυτών.

ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ αποτέλεσμα της αύξησης των δασμών έχει αβέβαιη κατάληξη εάν η αύξηση των δασμών μειώσει τους όγκους του εμπορίου ή οδηγήσει τους Αμερικανούς να καταναλώνουν λιγότερα εισαγόμενα προϊόντα. Το τελευταίο είναι καλό για το ισοζύγιο πληρωμών των ΗΠΑ και την αμερικανική παραγωγή ίσως, αλλά αφήνει ανοικτό το ζήτημα του αποτελέσματος αντισταθμιστικών πολιτικών αφού η μείωση των φορολογικών συντελεστών δεν οδηγεί το σύστημα σε κατάσταση μηδενικού αποτελέσματος.

ΑΡΑ, εξάγεται το συμπέρασμα πως το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο σε όρους δημοσιονομικών ελλειμάτων. Αλλά υπάρχει και κάτι περισσότερο. Αυτά που περιγράφουμε παραπάνω δεν πραγματοποιούνται όπως τα περιγράφουμε στο χαρτί. Θέλουν χρόνο και έχουν διαφορετικές χρονικές καθυστερήσεις στην εφαρμογή τους, αφού οι άνθρωποι παίρνουν τις αποφάσεις και διαφορετικά συστήματα τις εκτελούν.

ΥΠΑΡΧΕΙ ασφαλιστική δικλείδα στις παραπάνω πολιτικές εάν ενεργοποιηθούν οι παραπάνω δυσκολίες ή συμβούν αστοχίες; Βεβαίως. Η αύξηση του χρέους, που θα καλύψει όλα τα ελλείμματα και θεωρητικά θα οδηγήσει σε αύξηση του κόστους δανεισμού, ανεξαρτήτως που η Fed υπό τον φόβο της αύξησης της αβεβαιότητας μείωσε τα επιτόκιά της. Ουσιαστικά δηλαδή οι επόμενες γενεές θα κληθούν να πληρώσουν για την εφαρμογή των πολιτικών αυτών που θα βελτιώσουν την ευημερία των παρουσών γενεών.

ΚΑΙ ΕΔΩ ερχόμαστε στα δύο βασικά χαρακτηριστικά της νέας εποχής του Τραμπ. α) Υπάρχουν πολιτικές που στηρίζονται στην επιβάρυνση του μέλλοντος σε σχέση με το παρόν. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να το κάνει κάποιος (έκτακτες καταστάσεις, covid, πόλεμοι κ.τ.λ.) αλλά σε λελογισμένο βαθμό και αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι. β) Υπάρχουν πολιτικές που θα «επιβαρύνουν τους γείτονες» και αυτό συνήθως πυροδοτεί αντιδράσεις που μπορεί να έχουν εφαρμογή όχι μόνο στο οικονομικό πεδίο αλλά μπορεί να φθάσουν μέχρι το γεωστρατηγικό (ΝΑΤΟ, Ταϊβάν, Κίνα κ.τ.λ.).

ΟΤΑΝ όμως αναφερόμαστε στις ΗΠΑ, αναφερόμαστε σε όλον τον κόσμο. Προς το παρόν να δεχθούμε ότι η αβεβαιότητα πολιτικής έχει αυξηθεί σημαντικά.