*Αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής, βουλευτής της Ν.Δ. στην Α’ Αθηνών
Η Τουρκία επί Ερντογάν είναι μια χώρα των ακραίων καταστάσεων και αντιθέσεων. Ας πάρουμε την κρίση με τον κορωνοϊό. Η διαχείρισή του υπήρξε αρχικώς άθλια. Πολύ πριν ο Τραμπ αναφερθεί στην κατάποση χλωρίνης, ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν συνιστούσε ως ασπίδα προστασίας την κατανάλωση μιας κουταλιάς πετιμέζι από μούρα. Ενώ ο ιός εξαπλωνόταν με ταχύτητα, διάφοροι υπουργοί κόμπαζαν ότι το τουρκικό γενετικό σύστημα παρέχει ανοσία. Οταν άρχισε να γίνεται αντιληπτή η έκταση του προβλήματος, υπήρξε άμεση παρέμβαση να κουκουλωθεί ώστε να μη φανούν οι πραγματικοί αριθμοί των νοσούντων και κυρίως των νεκρών. Τα μέτρα που ελήφθησαν απείχαν από τα αντίστοιχα σε δυτικές χώρες. Η καραντίνα, επί παραδείγματι, εφαρμοζόταν με αυστηρότητα μόνο τα Σαββατοκύριακα και τις εορτές, επειδή ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού επιβιώνει κατά κυριολεξία με το καθημερινό μεροκάματο. Εάν δεν εργαζόταν, ύστερα από 4-5 ημέρες θα αντιμετώπιζε το φάσμα του θανάτου από πείνα. Ολα έδειχναν ότι η Τουρκία βρισκόταν αντιμέτωπη με την τέλεια καταιγίδα. Εφτασε να έχει τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων και νεκρών στη Μέση Ανατολή. Παρ’ όλα αυτά, το υγειονομικό σύστημά της τελικώς άντεξε. Συνετέλεσε σε αυτό και ο συγκριτικά νεανικός πληθυσμός της χώρας (31 χρόνια μέσος όρος ηλικίας, όταν στην Ιταλία είναι 46 και στη χώρα μας 45). Η Τουρκία προς το παρόν βγαίνει στραπατσαρισμένη από τον κορωνοϊό, αλλά όχι βαθιά πληγωμένη, όπως π.χ. η Αμερική ή η Ιταλία.
Ανάλογες καταστάσεις επικρατούν και σε πλείστους όσους τομείς της γείτονος. Ας δούμε την εξωτερική πολιτική της. Από το 2016 η Τουρκία άρχισε να απομακρύνεται από τη Δύση. Κορυφαίο παράδειγμα υπήρξε η αγορά των ρωσικών αντιαεροπορικών πυραύλων S-400. ?εν είναι συμβατό μια χώρα του ΝΑΤΟ, προσανατολισμένη να αμυνθεί έναντι αεροπορικής επιθέσεως από τη Ρωσία, να προστατεύεται από ρωσικά αντιαεροπορικά συστήματα. Λόγω της γεωπολιτικής θέσεώς της, μέχρι στιγμής οι συνέπειες δεν υπήρξαν μοιραίες. Παρ’ όλα αυτά, η συγκεκριμένη επιλογή της δείχνει ότι την οδηγεί σε στρατηγικό αδιέξοδο.
Εάν ο Ερντογάν αποφασίσει τελικώς να ενεργοποιήσει τους πυραύλους S-400, οδηγείται σε οριστική ρήξη με το δυτικό σύστημα ασφαλείας. Κατ’ ακολουθίαν, χάνει τη δυνατότητα να βρει χρηματοδοτικούς πόρους για τα 160 δισ. δολάρια τοκοχρεολύσια που πρέπει να καταβάλει μέχρι το τέλος του έτους. Εάν, αντιθέτως, ο Ερντογάν συμφωνήσει με τους Αμερικανούς να μην ενεργοποιήσει τους ρωσικούς πυραύλους, η Ρωσία θα ενοχληθεί. Οι συνέπειες της ενόχλησης θα φανούν στο μέτωπο της Συρίας. Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις παραμένουν εκεί χωρίς αεροπορική κάλυψη και με την ανοχή των Ρώσων. Ας θεωρηθεί βέβαιο ότι η Ρωσία θα οδηγήσει την Τουρκία σε έξοδο από το συριακό έδαφος. Δεδομένης της ισχυρής παρουσίας Κούρδων στα σύνορα, ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα επιτρέψει τη λειτουργία αυτόνομων κουρδικών δομών σε συριακές περιοχές που γειτνιάζουν με τους Κούρδους της Τουρκίας.
Ενώ η τουρκική εμπλοκή στη Συρία οφείλεται σε λόγους υπαρξιακούς, λόγω του κουρδικού, η αντίστοιχη εμπλοκή στη Λιβύη έχει να κάνει με τις μεγαλοϊδεατικές αντιλήψεις του Ερντογάν για τον ρόλο της χώρας του στην ανατολική Μεσόγειο. Οι επαφές της Τουρκίας με τον Σαράτζ είχαν ξεκινήσει από την πρώτη ημέρα που ανέλαβε την εξουσία. Προφανώς από τότε τον πίεζαν να υπογράψει μια συμφωνία θαλάσσιων οριοθετήσεων της ανατολικής Μεσογείου. Ο Σαράτζ το απέφευγε, αντιλαμβανόμενος πόσο εξόφθαλμα αντίθετο προς το Διεθνές Δίκαιο θα ήταν κάτι τέτοιο. Οταν, όμως, ο Σαράτζ βρέθηκε πολιορκούμενος στην Τρίπολη από τις δυνάμεις του στρατάρχη Χαφτάρ, αποδέχθηκε τις τουρκικές προτάσεις. Εκτοτε η Τουρκία έχει αποδυθεί σε έναν αγώνα να τον στηρίξει. Οι προσπάθειές της έχουν αποδώσει. Η πλάστιγγα έπαψε να γέρνει υπέρ του Χαφτάρ και τα πράγματα έχουν ισορροπήσει μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Η τουρκική παρέμβαση, όμως, εμπλέκει τη Λιβύη σε ένα παιχνίδι που δημιουργεί μέτωπα εναντίον της από την Ευρώπη έως την Αίγυπτο και τα Αραβικά Εμιράτα.
Ο Ερντογάν επιβεβαιώνει τη φήμη του ότι κινείται στα άκρα για να επιτύχει τους στόχους του. Αυτό επιτείνεται από τα πολλαπλά αδιέξοδα στις επιλογές του. Οσο περνά ο καιρός, αυτό θα γίνεται πιο έντονο. Το ερώτημα είναι για πόσο ακόμη θα μπορεί να ισορροπεί.
ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
14/3/2024