Ο φάρος του πολιτισμού και της προόδου πλημμυρίζει -από το 1894 και την ίδρυσή του- από τη σάτιρα, το σκωπτικό χιούμορ και τις αντικαθεστωτικές φωνές που ντύνονται με τη μουσική της παράδοσης και τις θεατρικές παραστάσεις. Αποτελεί θεματοφύλακα της ιστορικής ταυτότητας της Λέσβου, που κατακτήθηκε με πολλές θυσίες και αγώνες.

Εκδηλώσεις για τα 120 χρόνια που συμπληρώνει ένα από τα παλαιότερα Πολιτιστικά Σωματεία της Λέσβου διοργανώνει όλο τον Αύγουστο το «Αναγνωστήριο Αγιάσου: η Πρόοδος». Εκθέσεις ζωγραφικής αλλά και ξυλόγλυπτων μικροτεχνημάτων, βιβλιοπαρουσιάσεις, θεατρικές παραστάσεις και μουσικοχορευτικές από το Κέντρον Σπουδών Ανατολικής Μουσικής (Αγιάσου), αλλά και λαογραφικές αναπαραστάσεις, περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων.

Σύμφωνα με το αρχείο ενός από τα πιο δραστήρια μέλη του «Αναγνωστηρίου», του Παναγιώτη Κουτσκουδή, η δράση του σωματείου χωρίζεται σε δύο περιόδους.

Η πρώτη ξεκινά από την ίδρυσή του, το 1894, από ολιγογράμματους βιοτέχνες, επαγγελματίες και αγρότες της Αγιάσου και τον οπλοποιό Ηρακλή Νταρέλη, με πρώτη στέγη του σωματείου το οπλοποιείο του, έως το 1946, για να δοθεί συγκαλυμμένη διέξοδος στο πατριωτικό-αντιστασιακό φρόνημα των Αγιασωτών ενάντια στον Τούρκο κατακτητή.

Το 1897, 69 μέλη του σωματείου «πάνε εθελοντές στην Αθήνα θέτοντας τον εαυτό τους και τη ζωή τους στην υπηρεσία της πατρίδας. Στο χωριό δημιουργήθηκε τέτοια επαναστατική κατάσταση, που οι Τούρκοι κατουρημένοι σταμάτησαν την είσπραξη των φόρων!», αναφέρει ο Π. Κουτσκουδής.

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908), το Αναγνωστήριο διενεργεί εράνους για την ενίσχυση των αντάρτικων σωμάτων. Την ίδια εποχή, το σωματείο γίνεται πρακτορείο πώλησης του «Λαχείου Στόλου και Αρχαιοτήτων της Ελλάδος».
 
Το 1908, με την ανακήρυξη του Συντάγματος των Νεότουρκων, μετατρέπεται σε πολιτικό κέντρο της περιφέρειας και φροντίζει για την ενημέρωση των κατοίκων και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων τους. Καλεί τους ψηφοφόρους να ψηφίσουν μαζικά στις πρωτοβάθμιες εκλογές και να υποστηρίξουν φιλελεύθερους υποψηφίους.

Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, το Αναγνωστήριο λειτουργεί ως εστία εθνικής αντίστασης. Μάλιστα, στις 25 Μαρτίου 1944 πολλοί «αναγνωστηριακοί» που είναι οργανωμένοι στο ΕΑΜ πρωτοστατούν στον γιορτασμό της εθνικής επετείου, που γίνεται επίσημα για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της κατοχής με παλλαϊκή συμμετοχή και μετατρέπεται σε ανοιχτή αντιγερμανική διαδήλωση. Συλλαμβάνουν δεκάδες ομήρους, αναζητώντας ως πρωταίτιους των αντιγερμανικών διαδηλώσεων μέλη του σωματείου.

«Την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, τοπικοί παράγοντες κατηγόρησαν τα φιλοπρόοδα μέλη του ιδρύματος για ανατρεπτική δράση, αλλά τελικά μετά από ανακρίσεις εκδόθηκε απαλλακτικό βούλευμα. Τότε αφαιρέθηκαν από τη βιβλιοθήκη πολύτιμα βιβλία προοδευτικού περιεχομένου, πολλά από τα οποία ρίχτηκαν στην πυρά κατά το πρότυπο των σκοταδιστικών μεθόδων της Ιεράς Εξέτασης» αναφέρει ο Π. Κουτσκουδής.

Η δεύτερη περίοδος ξεκινά το 1952 και φτάνει μέχρι σήμερα. Από το 1952, γιατί ουσιαστικά το Αναγνωστήριο επανιδρύεται μετά τη σκόπιμη αδράνεια και τον αποκλεισμό νέων μελών (φτωχών και αγράμματων) στο σωματείο από το προσωρινό διοικητικό συμβούλιο το 1946, μετά τη συνθήκη της Βάρκιζας.

Από τις σημαντικότερες πανελλαδικά είναι και η βιβλιοθήκη του σωματείου, που αριθμεί γύρω στους 25.000 τόμους βιβλίων.

Το Αναγνωστήριο διέπρεψε στο θέατρο και τη φωνητική και ενόργανη μουσική. Φιλοξένησε περί τα εκατό συνολικά έργα, οπερέτες, ειδυλλιακά δράματα, τραγωδίες εθνικού περιεχομένου, κωμωδίες, ηθογραφίες και επιθεωρήσεις στην ντοπιολαλιά. Ζωντανή απόδειξη της θεατρικής του δραστηριότητας και αγάπης προς το θέατρο αποτελεί η δημιουργία του περίφημου κινηματοθεάτρου του, χωρητικότητας 300 θέσεων. Πολύτιμο απόκτημά του είναι η καταγραφή σε μαγνητοταινίες, τη δεκαετία τού ’60, του μουσικολαογραφικού υλικού της Αγιάσου, της Λέσβου και των απέναντι μικρασιατικών παραλίων.

Σήμερα, δεκάδες παιδιά μαθαίνουν παραδοσιακά όργανα, με αιχμή του δόρατος το σαντούρι. Τα χορευτικά του τμήματα, παιδιών, εφήβων, ενηλίκων, αριθμούν πάνω από 120 μέλη. Αξιοσημείωτη είναι και η συμβολή του στην προαγωγή των λαϊκών δρώμενων της Αγιάσου και κυρίως του φημισμένου αγιασώτικου καρναβαλιού.

Τέλος, κάθε χρόνο πραγματοποιεί εκδόσεις βιβλίων και ψηφιακών προϊόντων είτε μέσα από χρηματοδοτικά προγράμματα είτε με τη βοήθεια χορηγών. Εχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών το 1977.

ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ