Πρώτος μίλησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος που στη εναρκτήρια εμπεριστατωμένη και βαθιά θεολογική ομιλία του έθεσε όλες τις θεολογικές και εκκλησιολογικές παραμέτρους της Αγίας και Ιεράς Συνόδου κάνοντας μεταξύ άλλων, σαφή αναφορά στην ανάγκη διατήρησης της ενότητας των ορθόδοξων Εκκλησιών.

Πριν αναγνώσει την ομιλία του ενημέρωσε τους παριστάμενους συνέδρους και παρατηρητές για το περιεχόμενο των αρνητικών απαντητικών επιστολών των Πατριαρχών Αντιόχειας και Μόσχας που δεν προσήλθαν στη Σύνοδο, ακόμα και μετά την ύστατη έκκληση των 10 συμμετεχόντων Πατριαρχών και προκαθημένων Εκκλησιών. Τα Πατριαρχεία Βουλγαρίας και Γεωργίας δεν απάντησαν καν στην τελευταία επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Ο κ. Βαρθολομαίος προχώρησε σε αυστηρές συστάσεις προς τους αρνητές να συμμετάσχουν. Υπενθύμισε περιστατικά της εκκλησιαστικής ιστορίας λέγοντας ότι «όσοι δεν αποδέχθηκαν τις αποφάσεις των Συνόδων, απομονώθηκαν και μετατράπηκαν σε αιρέσεις», ενώ χαρακτήρισε «δυσάρεστη έκπληξη την 12η ώρα να αποσύρονται οι υπογραφές».

Στη σπουδαιότητα της Συνοδικότητας αναφέρθηκε ο Πατριάρχης Ρουμανίας Δανιήλ, ο οποίος τόνισε ότι «η Αυτοκεφαλία δίνει την ελευθερία σε κάθε τοπική Εκκλησία, αλλά η Συνοδικότητα διασφαλίζει την ενότητα και τη μαρτυρία σε ολόκληρο τον κόσμο».

«Η σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όσο και αν φαίνεται απίστευτο, είναι πραγματικότητα!», τόνισε κατά την ομιλία του στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος, για να προσθέσει ότι «η απουσία κάποιων τοπικών Εκκλησιών δεν μειώνει τη σημασία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου». Ερμήνευσε μάλιστα τη σημερινή απουσία τους με την επισήμανση ότι γίνεται για επικοινωνιακούς ή εσωτερικούς των συγκεκριμένων Εκκλησιών λόγους.

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο ο οποίος κατέστη «ο ιθύνων νους και οδηγών εγκέφαλος της όλης προσπάθειας». «Ο Παναγιώτατος έδωσε μορφή και κατεύθυνση στις πολύχρονες προσπάθειες, ρίχνοντας τις πολλαπλές και φυγόκεντρες, πολλάκις, τάσεις στην αποτελεσματική και σωτήρια κοίτη τους. Στο ψηφιδωτό της προετοιμασίας και σύγκλησης της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου κάθε Εκκλησία, κάθε Προκαθήμενος και κάθε Ιεράρχης, έχουν τη θέση τους. Στο κέντρο, όμως, δεσπόζει η επιβλητική μορφή του Παναγιωτάτου. Ένας μεγάλος Άνθρωπος σε μια μεγάλη ώρα της Ιστορίας!», υπογράμμισε και προσέθεσε: «Σας ευχαριστούμε Παναγιώτατε».

Ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου, επίσης, εκτίμησε ότι «οι ενδοορθόδοξοι ανταγωνισμοί, λόγω του εθνοφυλετισμού, ήταν ο πρώτος λόγος που διήρκεσε τόσο καιρό η προετοιμασία της Συνόδου» και συμπλήρωσε ότι «σκοπός της Συνόδου θα πρέπει να είναι η ίαση των πληγών, των διαιρέσεων και δυσλειτουργιών, και η δημιουργία του πλαισίου για ενιαία φωνή στο σώμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας».

Η Σύνοδος αυτή αγωνίζεται να τονίσει την ανάγκη της ενότητας σε έναν κόσμο διασπασμένο, τόνισε από το βήμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου Ορθοδόξων Εκκλησιών, στο Κολυμπάρι Χανίων, ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος. Επιπλέον, υπογράμμισε ότι τίποτε δεν έχει χαθεί και επισήμανε πως χρειάζονται αγώνες και θυσίες.

Αμέσως μετά την ομιλία του προκαθημένου της Ελλαδικής Εκκλησίας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης επικρότησε τη θέση του Ιερωνύμου με αναφορά του στο παρελθόν, όταν και πάλι σε Συνόδους υπήρξαν απουσίες προκαθημένων, οι οποίοι ωστόσο εν συνεχεία προσυπέγραψαν τις αποφάσεις που ελήφθησαν. Εξέφρασε, μάλιστα, την ελπίδα να συμφωνήσουν και να υπογράψουν και εκείνοι που απουσιάζουν σήμερα.

«Είναι χρήσιμο να διευκρινίσουμε την ταυτότητα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου και αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχει μια ιδιαιτερότητα, παραμένει αισθητό ένα σημείο της Συνόδου, δεν είμαστε αντίγραφο οικουμενικής συνόδου ούτε είμαστε ένα φαξ, είμαστε κάτι ιδιαίτερο», τόνισε από το βήμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου που διεξάγεται στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος. Εξέφρασε σε αυτό το πλαίσιο την ελπίδα ότι «και οι απόντες παρακολουθούν και προσεύχονται για τις εργασίες της Συνόδου».