Η κλιματική κρίση οδηγεί στην επέκταση της Σαχάρας, αλλάζοντας τα δεδομένα στη Μεσόγειο. Οι επιστήμονες εξηγούν στην «R» γιατί το φαινόμενο θα εμφανίζεται πιο συχνά και πιο έντονα στην Ελλάδα.
Πιο συχνά αλλά και πιο επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία θα είναι τα περιστατικά εμφάνισης αφρικανικής σκόνης στην ατμόσφαιρα της Ελλάδας, όπως αυτό που καταγράφηκε την προηγούμενη εβδομάδα σχεδόν σε ολόκληρη τη χώρα. Μιλώντας στη Realnews, έγκριτοι επιστήμονες συνδέουν άμεσα τη συχνότητα και την ένταση του φαινομένου με την κλιματική κρίση, καθώς, όπως έχουν αποδείξει οι έρευνες, η υπερθέρμανση του πλανήτη οδηγεί ακόμα και σε αύξηση της έκτασης της Σαχάρας.
Την ίδια στιγμή, οι ειδικοί εκφράζουν την ανησυχία τους για την τοξικότητα των ρύπων που μεταφέρει η αφρικανική σκόνη. Τα τελευταία χρόνια, τα μικροσωματίδια της σκόνης έχουν εμπλουτιστεί από τα στοιχεία της ανθρώπινης παρουσίας, όπως είναι η αυξημένη κίνηση οχημάτων και η καύση των σκουπιδιών, κάτι που συνηθίζεται στις χώρες της βόρειας Αφρικής.
Ετσι, η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη απειλή για τη δημόσια υγεία. Ηδη, μετά τις μεγάλες συγκεντρώσεις που καταγράφηκαν στην Ελλάδα επί περίπου 36 ώρες, οι πνευμονολόγοι κάνουν λόγο για αύξηση των περιστατικών αναπνευστικών προβλημάτων, τουλάχιστον σε Αθήνα και Κρήτη.
«Υπήρξε αύξηση προσέλευσης στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών από ασθενείς που πάσχουν από ΧΑΠ, αναπνευστικά προβλήματα, καρδιοπάθειες, αλλεργίες και άσθμα, ενώ αντίστοιχη ήταν και η εικόνα στα οφθαλμολογικά εργαστήρια. Η Κρήτη πνίγηκε από τη σκόνη και οι ασθενείς περιέγραφαν την αφόρητη κατάσταση που βίωναν», αναφέρει στην «R» ο καθηγητής Πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντής της Πνευμονολογικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Ηρακλείου, Νίκος Τζανάκης.
Τα ίδια προβλήματα παρουσιάστηκαν και στην Αττική. «Τις τελευταίες ημέρες της κρίσης, παρατηρήθηκε αυξημένη ζήτηση πνευμονολογικών υπηρεσιών, επειδή τα συμπτώματα του βήχα και της δύσπνοιας, σε συνδυασμό με την υψηλή συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων, έκαναν την εμφάνισή τους», αναφέρει η Μάτα Τσικρικά, πρόεδρος της Ενωσης Πνευμονολόγων Ελλάδος και ιατρός-πνευμονολόγος στο Νοσοκομείο «Σωτηρία». «Η αιολική αυτή ορυκτή σκόνη είναι ένα συνονθύλευμα άμμου και συστατικών οργανικών και χημικών ουσιών που ενσωματώνουν και παθογόνα, όπως γύρη, μύκητες, μικροοργανισμούς, στοιχεία που δημιουργούν τοξικότητα και δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία μας», επισημαίνει η πρόεδρος της ΕΠΕ.
Χημική ανάλυση
Η σύσταση της αφρικανικής σκόνης έχει απασχολήσει εδώ και καιρό τους επιστήμονες, καθώς εκτιμάται ότι είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για τον ανθρώπινο οργανισμό. Την περασμένη Τρίτη, που το φαινόμενο βρέθηκε στο αποκορύφωμά του, η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών συνέλεξε και ανέλυσε -με τη χρήση του νέου ηλεκτρονικού μικροσκοπίου σάρωσης JSM-IT500L τελευταίας τεχνολογίας, το οποίο έχει τη δυνατότητα μεγέθυνσης έως 300.000 φορές- δείγματα της αφρικανικής σκόνης που κάλυψε πολλές πόλεις της χώρας. Η χημική ανάλυση κατέδειξε πως η σύσταση της σκόνης περιελάμβανε στοιχεία αργιλίου, πυριτίου και ασβεστίου, καθώς επίσης και μικρότερα ποσοστά σε μέταλλα, όπως σίδηρο και τιτάνιο. Αντίστοιχες αναλύσεις που έγιναν σε άλλες χώρες, όπου επεκτάθηκε το πρόσφατο φαινόμενο, είχαν πολύ πιο ανησυχητικά αποτελέσματα. Στη Βοσνία, ακαδημαϊκή έρευνα εντόπισε στην αφρικανική σκόνη και επιβλαβή βαρέα μέταλλα, όπως είναι το νικέλιο, το βάριο και ο μόλυβδος.
Με αυτά τα δεδομένα, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η αφρικανική σκόνη μπορεί να κρύβεται πίσω και από άλλα προβλήματα υγείας. «Αυξημένες συγκεντρώσεις της αφρικανικής σκόνης σε γειτονικές χώρες ή και στην Ευρώπη έχουν ενοχοποιηθεί για την έξαρση των καρδιαγγειακών προβλημάτων, τις ασθματικές κρίσεις, τις αναπνευστικές λοιμώξεις, τον ερεθισμό των ματιών και του δέρματος», αναφέρει η καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ Θεοδώρα Ψαλτοπούλου.
Ωστόσο, ακόμα και αν η σκόνη δεν περιέχει τοξικές ουσίες, είναι ικανή να προκαλέσει επιπλοκές στην ανθρώπινη υγεία. Και αυτό διότι το μέγεθος των σωματιδίων της είναι τόσο μικρό ώστε να έχει τη δυνατότητα να διεισδύει στους πνεύμονες. «Η σκόνη που εμφανίστηκε σε πολλές περιοχές της χώρας μας τις προηγούμενες ημέρες, προερχόμενη από περιοχές της βόρειας Αφρικής και της Σαχάρας, περιέχει αργίλιο, πυρίτιο, ασβέστιο και άλλα μέταλλα και γενικά αναμείξεις χώματος, άμμου, γύρης και μικροοργανισμών. Η σκόνη δεν ξεπερνά τα 10 μm σε μέγεθος», προσθέτει η Θ. Ψαλτοπούλου.
Πώς προέκυψε
Σύμφωνα με τους μετεωρολόγους, η έξαρση του φαινομένου οφείλεται σε ένα βαρομετρικό χαμηλό που σχηματίστηκε στον κόλπο της Σύρτης, με τους ισχυρούς νοτιάδες να το τροφοδοτούν συνεχώς με αφρικανική σκόνη. Οι νότιοι άνεμοι μετέφεραν το νέφος της σκόνης στη βόρεια πλευρά της Μεσογείου, ενώ αυξημένες συγκεντρώσεις σωματιδίων εντοπίστηκαν ακόμα και στην Ουκρανία.
Βέβαια, οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι η διασπορά της σκόνης της Σαχάρας σε ολόκληρη την υφήλιο μέσω της ατμόσφαιρας είναι ένα φυσικό φαινόμενο, που, όπως έχει αποδειχθεί, συνέβαινε πάντα. Για την ακρίβεια, σωματίδια από την αφρικανική έρημο εκτιμάται ότι ταξιδεύουν μέχρι τα δάση του Αμαζονίου αλλά και την Ιαπωνία. Πλέον, όμως, θεωρείται ότι πίσω από τα πιο συχνά και έντονα περιστατικά εμφάνισης της σκόνης κρύβεται και το φαινόμενο της ερημοποίησης μεγάλων εκτάσεων στην Αφρική. Από το 2018 έχει αποδειχθεί ότι η έκταση της Σαχάρας (γύρω στα 9,4 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, όσο περίπου και οι ΗΠΑ) αυξάνεται συνεχώς. Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ κατέδειξαν πως η έρημος έχει επεκταθεί έως και κατά 18% από το 1920 και συνεχίζει να επεκτείνεται με ραγδαίο ρυθμό κάθε χρόνο.
«Η κλιματική αλλαγή μπορεί να οδηγήσει σε ακραία αποτελέσματα που δεν γνωρίζουμε ακόμη», τονίζει, σχολιάζοντας το φαινόμενο επέκτασης της ερήμου Σαχάρας, ο Ευάγγελος Γερασόπουλος, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
«Στο μέλλον, μπορεί να πάμε σε μια κατάσταση όπου όντως η κλιματική αλλαγή μπορεί να αλλάξει την τοπική μετεωρολογία στη Μεσόγειο με αύξηση φαινομένων. Στο παρελθόν, είχαμε από εννέα έως 20 ημέρες με παρουσία σκόνης κάθε χρόνο, ωστόσο οι συγκεντρώσεις ήταν πολύ μικρότερες», τονίζει ο διευθυντής του Αστεροσκοπείου, ο οποίος επόπτευσε τις μετρήσεις που έγιναν της προηγούμενες ημέρες σε αρκετά σημεία της χώρας. «Στην Κρήτη -και ειδικά στα Χανιά- η μέτρηση έδειξε 800 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, όπως και στην Καλαμάτα. Για να καταλάβετε τη διαφορά, στις “καθαρές” ημέρες οι συγκεντρώσεις ήταν 15 mg/m3. Τα ασφαλή όρια στην Ε.Ε. είναι 50 mg/m3, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θέτει τα 45. Μετά τις 10 το βράδυ της Τρίτης, που άρχισε η κορύφωση, μέχρι τις 5 τα ξημερώματα της Τετάρτης, έφτασε τα 700 mg/m3 στο κέντρο της Αθήνας, δηλαδή 14 φορές πάνω από το ασφαλές όριο», αναφέρει ο Ευ. Γερασόπουλος.
«Να είμαστε προετοιμασμένοι»
«Με την κλιματική αλλαγή, φαίνεται πως όχι μόνο η σκόνη θα μας επισκέπτεται πιο συχνά, αλλά και ότι το φαινόμενο θα γίνεται ακόμη πιο έντονο. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για τα επόμενα επεισόδια», δηλώνει η πνευμονολόγος Μ. Τσικρικά. «Τα κλινικά συμπτώματα είναι ο επίμονος βήχας, που μπορεί να είναι ξηρός ή και παραγωγικός, ο θωρακικός πόνος, το αίσθημα πνιγμονής και δυσφορίας, αλλά μπορεί να έχουμε και συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό, όπως είναι η ρινική καταρροή και ο ερεθισμός των ματιών. Τα μικρά παιδιά, οι εγκυμονούσες γυναίκες, οι λεχώνες, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις μπορεί να παρουσιάσουν επιδείνωση της νόσου», καταλήγει η πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας.