Στα κρυστάλλινα νερά του Αιγαίου στα ανοικτά της Καλύμνου, οι στρατοί των δύο χωρών, «εδώ και δεκαετίες παρακολουθούν ο ένας τον άλλον, αναμετρώνται, προκαλούν ο ένας τον άλλον. Όμως οι τρέχουσες εντάσεις και οι απειλές από τον Recep Tayyip Erdogan ανησυχούν ιδιαίτερα τον δήμαρχο του νησιού. «Δεν έχει καθόλου όρια». Και σίγουρα όχι αυτά της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923 που καθορίζει τα σύνορα της Τουρκίας, επισημαίνεται.

Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στην κρίση των Ιμίων, «η πιο σοβαρή μέχρι στιγμής», και στο ρόλο που διαδραμάτισε ο δήμαρχος και τότε Διακομιχάλης. Οι δύο χώρες βρέθηκαν στα πρόθυρα της σύγκρουσης και χρειάστηκε η μεσολάβηση του προέδρου των ΗΠΑ Bill Clinton για την αποκλιμάκωση της έντασης, χωρίς ωστόσο να επιλυθούν οι διαφορές.

Στο λιμάνι της Καλύμνου η Τουρκία πάντα προκαλεί άγχος, και αυτό είναι αντιληπτό στις συζητήσεις, συνεχίζει μεταξύ άλλων το ρεπορτάζ με το δημοσιογράφο να συναντά τον ξενοδόχο Άγγελο Ολυμπίτη, ο οποίος πριν από λίγες ημέρες δέχτηκε ύβρεις και άσεμνες χειρονομίες από τουρκικό σκάφος όταν κρέμασε μια ελληνική σημαία στο μπαλκόνι του, με θέα στην προκυμαία. Διασκεδάζει με αυτό και υπόσχεται να ζωγραφίσει μια μεγαλύτερη στην οροφή για τα τουρκικά τζετ που πετούν πάνω από το νησί. «Είμαι 60 χρονών και είναι η ίδια ιστορία εδώ και εξήντα χρόνια! Αν θέλουν πόλεμο, ας τον ξεκινήσουν!» βροντοφωνάζει ο ξενοδόχος. «Οι κάτοικοι νιώθουν ότι απειλούνται, είναι πολύ βαρύ ψυχολογικά», καταγγέλλει ο δήμαρχος.

Αναζωπύρωση των εντάσεων 

Η αναζωπύρωση των εντάσεων έχει θέσει ολόκληρη τη χώρα σε κατάσταση συναγερμού εδώ αρκετές εβδομάδες. Στην Ελλάδα όπως και στην Τουρκία, τα τηλεοπτικά ειδησεογραφικά κανάλια συζητούν τους κινδύνους ένοπλης σύγκρουσης ξανά και ξανά, με τη βοήθεια χαρτών και στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων. Το θέμα μονοπωλεί την πολιτική συζήτηση. Για πολλούς παρατηρητές, οι δύο χώρες μέλη του ΝΑΤΟ δεν είχαν βιώσει τέτοια ατμόσφαιρα από τα Ίμια, ή ακόμα και από την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974.

«Φοβόμαστε έντονα ότι η Τουρκία θα αναλάβει δράση. Η τρέχουσα περίοδος μοιάζει με ψυχολογική προετοιμασία της κοινής γνώμης», επιβεβαιώνει πηγή του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών. Στην Αθήνα εξετάζεται πολύ σοβαρά το σενάριο της εισβολής σε ένα νησί από την Τουρκία. «Δεν ξέρουμε ποιο, ή πότε, ή πώς. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί και μέσω της προσάρτησης του βόρειου τμήματος της Κύπρου. Ή στέλνοντας το νέο τους πλοίο εξόρυξης πετρελαίου, το Abdulhamid, στα ελληνικά ύδατα. Η διαμάχη είναι παλιά, αλλά σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν επεκτατισμό που δεν έχουμε βιώσει μέχρι τώρα. Η Τουρκία αισθάνεται ότι έχει μια ευκαιρία να εκμεταλλευτεί», επιβεβαιώνει ο Έλληνας διπλωμάτης.

Άσκηση «Έφεσος»

Στη συνέχεια το ρεπορτάζ αναφέρεται στην τουρκική στρατιωτική άσκηση «Έφεσος» στα τέλη Απριλίου, που προέβλεπε ένα τέτοιο σενάριο. «Η Τουρκία έχει μια ταξιαρχία πεζοναυτών», λέει ο Κωνσταντίνος Πικραμένος, σύμβουλος ασφάλειας και πληροφοριών. «Ο στρατός του Αιγαίου, με έδρα τη Σμύρνη, έχει ως κύρια αποστολή τη διεξαγωγή ναυτικών αεροπορικών και αμφίβιων επιχειρήσεων για την κατάληψη των ελληνικών νησιών», προσθέτει.

Το ρεπορτάζ αναφέρεται στα μηνύματα που έστειλε προς την Ελλάδα ο Τούρκος πρόεδρος με δηλώσεις του στις 9 Ιουνίου και έχοντας παρακολουθήσει τις ασκήσεις εκπαίδευσης με στολή πολεμάρχου. Την ίδια μέρα, οι υπηρεσίες του εξέδωσαν μια σειρά από tweets, στα ελληνικά για να επαναλάβουν τις τουρκικές απειλές και την επιχειρηματολογία τους. Η Αθήνα έπρεπε να απαντήσει δημοσιεύοντας, στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εξωτερικών, μια σειρά από δεκαέξι επεξηγηματικούς χάρτες συνοριακών διαφωνιών.

Έκτοτε, οι επιθέσεις συνεχίζονται. «Πρόκειται για ένα επικίνδυνο σπιράλ. Υπάρχει ένας τόνος που δεν έχω ακούσει ποτέ. Ακόμη και το 2020, την εποχή των εντάσεων στην ανατολική Μεσόγειο, δεν ήταν ποτέ τόσο οξύς», λέει η ελληνική υπουργική πηγή μας. «Όλοι οι διπλωματικοί κανόνες έχουν παραβιαστεί. Μιλούν για ελληνικό σύμπλεγμα κατωτερότητας. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι συμπεριφέρονται σαν να ζουν σε άλλο πλανήτη», λέει ο διπλωμάτης.

Ελάχιστος διάλογος

Ο πολιτικός διάλογος μεταξύ των δύο κρατών περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό -σημειώνεται μεταξύ άλλων και στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις δηλώσεις του Τούρκου προέδρου εναντίον του Έλληνα Π/Θ στα τέλη Μαΐου, μετά την επίσκεψη του τελευταίου στην Ουάσιγκτον. Εν όψει τη Συνόδου του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη μόνο οι υπουργοί Άμυνας των δύο χωρών συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες για να διατηρήσουν ανοικτά «τα κανάλια επικοινωνίας».

Όμως η Άγκυρα δεν χώνεψε την επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον τον περασμένο μήνα. Ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου, ο Μητσοτάκης ζήτησε να διατηρηθεί το βέτο για τη συμμετοχή της Τουρκίας στο αμερικανικό πρόγραμμα μαχητικών αεροσκαφών F-35.

«Δύο πράγματα τους εκνεύρισαν: η στρατηγική προσέγγιση με τις ΗΠΑ και η στρατιωτική συνεργασία με τη Γαλλία, που κατέληξε στην αγορά 24 αεροπλάνων Rafale, εκ των οποίων τα 6 έχουν ήδη παραδοθεί», αναλύουν στο ΥΠΕΞ. Αυτές οι χώρες είναι, ωστόσο, όπως η Ελλάδα και η Τουρκία, μέλη του ΝΑΤΟ.

Η ενίσχυση του στρατού της Ελλάδας και οι διεκδικήσεις της Τουρκίας

«Μετά από δέκα χρόνια ύφεσης, η Ελλάδα ενισχύει τον στρατό της. Αυτός είναι ο λόγος που η Τουρκία εντείνει τις διεκδικήσεις της, κρίνει ο Κωνσταντίνος Πικραμένος. Ο κίνδυνος κατοχής των ελληνικών νησιών από την Τουρκία παραμένει η κορυφαία προτεραιότητα για το εθνικό αμυντικό δόγμα».

Η τουρκική εξουσία δεν αρκέστηκε σε λίγες ασκήσεις από την πλευρά της στο Αιγαίο. Αυξήθηκαν οι αεροπορικές και θαλάσσιες παραβιάσεις της ελληνικής επικράτειας, αναφέρει το ελληνικό υπουργείο Άμυνας. «Το 2019, η Τουρκία σημείωσε νέο ρεκόρ με 140 υπερπτήσεις.

Το 2020 ήμασταν στο υπερδιπλάσιο», συνοψίζει επίσημη ελληνική πηγή. Τουλάχιστον 3.200 εισβολές στον ελληνικό εναέριο χώρο έχουν καταγραφεί από τον Ιανουάριο. Η Αθήνα κατήγγειλε «απαράδεκτες προκλήσεις», ενώ η Τουρκία κατηγόρησε τη γείτονά της για δεκάδες υπερπτήσεις των παράκτιων επαρχιών της. 

Το πιο σοβαρό περιστατικό σημειώθηκε στις 20 Μαΐου όταν δύο τουρκικά τζετ πλησίασαν σε απόσταση 2 ναυτικών μιλίων από την πόλη της Αλεξανδρούπολης. «Πρωτοφανής παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας», αντέδρασε η ελληνική διπλωματία. Το γραφείο του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια κατηγόρησε την Τουρκία ότι «προωθεί τον νεο-οθωμανικό αναθεωρητισμό της».

Το μήνυμα δεν απευθυνόταν μόνο στην Αθήνα. Η Αλεξανδρούπολη είναι μία από τις τέσσερις στρατιωτικές βάσεις που χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ, βάσει συμφωνίας συνεργασίας του 1990, η οποία επεκτάθηκε τον Οκτώβριο του 2021. «Είναι μια σημαντική στρατιωτική βάση υλικοτεχνικής υποστήριξης για το ΝΑΤΟ και ενεργειακός κόμβος», αναφέρει η Ελλάδα. «Η Τουρκία το χρησιμοποιεί αυτό ως απειλή και ξαναγράφει την ιστορία του δούρειου ίππου», σημειώνουν στο υπουργείο Εξωτερικών. Παρατίθενται οι πρόσφατε δηλώσεις του Τούρκου προέδρου για τις εννέα βάσεις στην Ελλάδα και ακολούθως χρονολόγιο με τις ημερομηνίες-σταθμούς στη σχέση των δύο κρατών από το 1821 έως το 2020.

Μάζης: Ο Ερντογάν θέλει να αλλάξει τη Συνθήκη της Λωζάνης, που οριοθετεί τα σύνορα της Τουρκίας

Είναι μετά το καλοκαίρι, και μια κρίσιμη τουριστική σεζόν και στις δύο πλευρές του Αιγαίου, που ο Ιωάννης Μάζης, καθηγητής Τουρκικών Σπουδών του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών, φοβάται ότι θα ξεσπάσουν στρατιωτικά επεισόδια. «Η Τουρκία επιδιώκει ένα σχέδιο που ποτέ δεν εγκατέλειψε. Ο Ερντογάν θέλει να αλλάξει τη Συνθήκη της Λωζάνης, που οριοθετεί τα σύνορα της Τουρκίας, με αφορμή την εκατονταετηρίδα του χρόνου και νιώθει ότι η κατάσταση είναι θετική για αυτόν. Θέλει να εκμεταλλευτεί το πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία. Απολαμβάνει κάποιας ανοχής από τις ΗΠΑ και την ΕΕ», σημειώνει ο τουρκολόγος.

Σε αυτό προστίθεται και η εγγύτητα των εκλογών. Τον Ιούνιο του 2023, ο Ερντογάν θα διεκδικήσει νέα θητεία. Ανακοίνωσε επίσης την υποψηφιότητά του στις 9 Ιουνίου φορώντας ένδυμα μάχης, στο περιθώριο στρατιωτικών ασκήσεων στη Σμύρνη. Για να επανενώσει το εκλογικό του σώμα, χρησιμοποιεί και καταχράται πολεμική και εθνικιστική, αντιαμερικανική και αντινατοϊκή ρητορική.

«Θεωρώ ανησυχητικό που αυτή η μη φιλική συμπεριφορά του αποφέρει πολιτικά κέρδη», παρατηρεί ο καθηγητής Μάζης. Αλλά δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε να δώσουμε το μισό Αιγαίο για να διασωθεί η τουρκική κυβέρνηση. Γνωρίζουμε ότι η νομιμότητα δεν είναι με το μέρος του. Ξέρει όμως ότι η εξουσία και η δύναμη μπορούν να δημιουργήσουν νόμο. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο τουρκικός στρατός θα μπορούσε να μπει στον πειρασμό να ηγηθεί μιας επίθεσης σε μία από τις 16 αμφισβητούμενες νησίδες κατά μήκος των τουρκικών ακτών.

Γρίβας: Κίνδυνος μεγάλυτερης από τα Ίμια κρίσης

Ο Κωνσταντίνος Γρίβας, καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων, προβλέπει από την πλευρά του μια «μεγαλύτερης κλίμακας κρίσης αντίστοιχης με τα Ίμια, με αποκλεισμό και απόβαση σε ακατοίκητο νησί, προτού ζητήσει συμβιβασμό για τη διχοτόμηση του Αιγαίου». Ο κίνδυνος σύγκρουσης μεταξύ των δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ, τον οποίο θεωρεί ιδιαίτερα υψηλό, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.

«Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν καταλάβει ότι αυτά είναι και δικά τους σύνορα και ότι η Τουρκία δεν σέβεται πλέον τους κανόνες. Αυτή η στρατηγική της «νόμιμης άρνησης της κυριαρχίας» δεν προέρχεται από το πουθενά. Θέλουν να εξαναγκάσουν την Ελλάδα. Και για αυτό, επιδίδονται σε έναν υβριδικό πόλεμο», λέει ο καθηγητής. Στρατιωτικές προκλήσεις, επιχειρήσεις παραπληροφόρησης, πληροφορίες…

Το 2020, δύο Έλληνες της μουσουλμανικής μειονότητας συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν για κατασκοπεία. Ένας από αυτούς, μάγειρας στο πλοίο που έκανε τη γραμμή Ρόδου-Καστελλόριζου, έδινε πληροφορίες για τις ελληνικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

Η εδαφική διαμάχη μεταξύ των δύο ιστορικών αντιπάλων δεν είναι καινούργια, συνεχίζει ο δημοσιογράφος αναφερόμενος στις φάσεις αυτής της διαμάχης από την ανακάλυψη πετρελαίου στη Θάσο το 1973 έως τη «θεωρία των γκρίζων ζωνών και το casus belli.

«Το κείμενο εγκρίθηκε ομόφωνα», υπενθύμισε η Τουρκία τις τελευταίες ημέρες. Εδώ και είκοσι πέντε χρόνια οι προκλήσεις δεν σταμάτησαν ποτέ πραγματικά, σημειώνει ο πρόεδρος του σωματείου αλιέων Καλύμνου, Μανώλης Κουλλιάς. «Όταν πάμε για ψάρεμα στα Ίμια, οι λιμενικοί τους μας παρενοχλούν, προσπαθούν να μας βυθίσουν ή να μας απειλήσουν με όπλα, λέει ο ψαράς. Είναι μια περιοχή με πολύ ψάρι, αλλά όταν πλησιάζεις, σε σπρώχνουν πίσω».

Σήμερα η Τουρκία χρησιμοποιεί το πρόσχημα της στρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων. «Η Άγκυρα ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι ορισμένα νησιά στρατιωτικοποιήθηκαν ενώ δεν είχε ποτέ παραπονεθεί για αυτό εδώ και πενήντα χρόνια», σημειώνει ο Δημήτρης Διακομιχάλης. Το μεγάλο γειτονικό νησί της Κω, συγκεκριμένα, περιλαμβάνει μια στρατιωτική βάση και ένα τάγμα Ελλήνων καταδρομέων. Για την Τουρκία, αυτές οι εγκαταστάσεις παραβιάζουν τις διατάξεις της Συνθήκης της Λωζάνης.

 Όμως για την Αθήνα αυτή η ερμηνεία είναι λάθος γιατί τότε τα Δωδεκάνησα ήταν ιταλικά και η αποστρατικοποίηση των νησιών είχε στόχο το καθεστώς του Μουσολίνι. Το αρχιπέλαγος παραχωρήθηκε στην Ελλάδα το 1947, μετά τη Σύμβαση των Παρισίων. «Το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών επιτρέπει την ανάπτυξη αμυντικών δυνάμεων σε περίπτωση απειλής, υπενθυμίζει ο δήμαρχος Καλύμνου. Και δυστυχώς τα νησιά μας απειλούνται».