*Ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ως τίτλος της περίληψης των «Πολιτικών επιπτώσεων από τη μακροπρόθεσμη στρατηγική (Foresight) για την ελληνική οικονομία και κοινωνία έως το 2035», που κοινοποιήθηκε από την ομάδα ερευνητών του ΕΚΠΑ τον Ιανουάριο (!) του 2023, είχε επιλεγεί η διαπίστωση ότι «Οι κοινωνικοπολιτικές τεκτονικές πλάκες βρίσκονται σε κίνηση».

Ο λόγος για τον οποίο η ερευνητική ομάδα μας (που ασχολείται με το Foresight) δίνει έμφαση στις πολιτικές και κοινωνικές τάσεις και στις επιπτώσεις τους για την ανίχνευση των τάσεων της μακροπρόθεσμης στρατηγικής σχετίζεται με το γεγονός ότι αυτές δύσκολα διαμορφώνονται, αλλά και δύσκολα μεταβάλλονται, δηλαδή διατηρούνται. Συνεπώς, έχουν εξαιρετική προβλεπτική ισχύ!

Η έκθεση, λοιπόν, καταλήγει στο τι συνέβαινε στην κοινωνία, συνοψίζοντας τέσσερα σημεία (παρατίθεται αυτούσιο το κείμενο):

• Αντίληψη οικονομικής στασιμότητας, υψηλότερη ανασφάλεια και μέτριο εκπαιδευτικό επίπεδο. Συνεπώς τίθεται το θέμα της αύξησης μισθών και συντάξεων για να καλυφθούν οι απώλειες του πληθωρισμού του 2022 (αυξανόμενη οικονομική δυσπραγία).

• Υψηλή αλλά πλέον μειούμενη αυτοπεποίθηση, προβολή της προσωπικότητας με ανερχόμενη αναγνώριση μεταϋλιστικών πλουραλιστικών αξιών και διάθεση ανταγωνιστικής βελτίωσης (individual metailistic empowerment).

• Ισονομιστική (egalitarian) διάθεση με απαίτηση για αποτελεσματικότερο κράτος και αριστερότερη πολιτική αυτοτοποθέτηση.

• Επιπροσθέτως και συμπληρωματικά, η κοινωνική αντίληψη απαιτεί:

- Να γίνονται τα πράγματα.

- Κρατική ρυθμιστική παρέμβαση.

- Ενίσχυση της ιδιωτικής παρουσίας και δημιουργικότητας.

Η έρευνα είχε στηριχτεί σε στοιχεία που είχαν συλλεχθεί (με τη βοήθεια της Metron Analysis) την περίοδο 2019-2022.

Οι λόγοι για τους οποίους μάς ενδιαφέρει το θέμα είναι δύο:

α) Εάν η ερευνητική προβλεπτικότητα λαμβάνει αξία επιβεβαίωσης από τις πραγματικές εξελίξεις που συμβαίνουν στη χώρα.

β) Εάν τα νέα δεδομένα του 2023 (που ισχύουν και σήμερα) μεταβάλλουν την εικόνα του 2022, πόσο και σε ποια κατεύθυνση.

Για την πολιτική τάξη, τα ευρήματα είναι πολύτιμα διότι γνωρίζουν πολύ καλά τι και πώς κινείται μέσα στην κοινωνία και, κατά συνέπεια, μπορεί να οργανώσουν με ακρίβεια επιμέρους πολιτικές, έτσι ώστε να σταθμίζεται με ακρίβεια η σχέση διατιθέμενου πολιτικού κεφαλαίου, κοινωνικού και πολιτικού αποτελέσματος. Τέλος, για την οικονομία μπορούμε να αντιληφθούμε πολύ καλά πώς επιδρούν οι κοινωνικές συμπεριφορές (καταναλωτική, αποταμιευτική και επενδυτική συμπεριφορά κ.λπ.). Ετσι, π.χ., δεν μας εξέπληξε η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στο τέλος του 2023.

Οι νέες (λίγες πρόσθετες) διαπιστώσεις από τα ευρήματα του 2023 (η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2023) έχουν προστεθεί στις παραπάνω και φαίνονται με τονισμένα γράμματα.

Τι έγινε, λοιπόν, μετά τις εκλογές; Ουσιαστικά διατηρήθηκαν οι τάσεις που είχαν εντοπιστεί μέχρι εκείνη τη στιγμή: Η ελληνική κοινωνία (πάντοτε με μέτριο μέσο εκπαιδευτικό επίπεδο) αισθάνεται αυτοπεποίθηση (που βαίνει, όμως, μειούμενη), ενώ έχει ξεκαθαρίσει ο ορίζοντάς της (έγιναν εκλογές), αλλά έχει αυξηθεί η ανασφάλειά της, αφού ζει σε μια αυξανόμενη οικονομική δυσπραγία (προσέξτε το σημείο αυτό), ενώ συνεχίζει να κοιτάζει προς την κατεύθυνση των μεταϋλιστικών αξιών. Η ισονομιστική της διάθεση διατηρείται και συνεχίζει να απαιτεί να «γίνονται τα πράγματα», να υπάρχει κρατική ρυθμιστική παρέμβαση και να ενισχύεται η ιδιωτική παρουσία και δημιουργικότητα!

Ας τοποθετήσει ο καθένας πολιτικός, ή και κοινωνικός αναλυτής, τον εαυτό του μέσα στο σύντομο αυτό πλαίσιο, ελέγχοντας την ποιότητα των παρεμβάσεών του αναλόγως των πολιτικών και κοινωνικών πεποιθήσεων που πρεσβεύει και αναλόγως της ποσότητας και της ποιότητας του πολιτικού κεφαλαίου που διαθέτει! Ας έχουμε, δε, υπ’ όψιν μας, πάντως, ότι ένας (μία) στους τέσσερις πολίτες θα ήταν διατεθειμένος να ζήσει μια έκπληξη.

Επιπροσθέτως, όμως, ας έχει υπ’ όψιν του τρία επιπλέον θέματα:

α) Υπάρχει ο παράγοντας της τυχαιότητας.

β) Υπάρχει το γεωστρατηγικό περιβάλλον που μεταβάλλεται από δυνάμεις που δεν επηρεάζονται εύκολα.

γ) Υπάρχει ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία. Με άλλα λόγια, υπάρχουν προσωπικότητες που μεταβάλλουν την ιστορία κατά τρόπο καθοριστικό.

Τέλος, υπάρχει το θέμα του πόσο προετοιμασμένοι είμαστε (συσσώρευση γνώσης) για το μέλλον.

Προς το παρόν, πάντως, η μόνη απαίτηση που έχουμε από την πολιτική τάξη είναι να δουν τα πραγματικά γεγονότα που συμβαίνουν μέσα στην κοινωνία. Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε καινούργιες μεγάλες ερωτήσεις να απαντήσουμε: Υπάρχουν οι προϋποθέσεις να αυξηθεί (πάλι) ο λαϊκισμός; Μπορεί να αναδειχθεί ένα κύμα δημοκρατικού αυταρχισμού με τη μορφή του εθνικιστικού συντηρητισμού; Μάλιστα, τα ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν υπό το βάρος των μεγάλων προβλημάτων που κληρονομήσαμε από τη μνημονιακή δεκαετία.¹