Στις 7 Δεκεμβρίου, θα υποδεχθούμε τον Ερντογάν στην Αθήνα. Mε πολυπληθή ή ολιγομελή αποστολή, οι προσδοκίες είναι χαμηλές, καθώς η Αγκυρα δεν έχει κάνει βήμα πίσω στην αναθεωρητική της ατζέντα. Οι γκρίζες ζώνες, η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά και βραχονησίδες παραμένουν δομικά στοιχεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

H κυβέρνηση , ορθά, επαναλαμβάνει ότι δεν είμαστε αφελείς. Καλό κλίμα στις διμερείς μας σχέσεις έχουμε επειδή αυτό επιδιώκει στη συγκεκριμένη συγκυρία ο Ερντογάν. Και, παρά τα επιμέρους φάλτσα, το πιθανότερο είναι πως αυτό το κλίμα θα αποτυπωθεί και στη διακυβερνητική, ενώ θα συνεχιστεί και τον νέο χρόνο. Γι’ αυτό και όλα τα «καυτά» ζητήματα μένουν εκτός ατζέντας. Το θέμα της υφαλοκρηπίδας, για παράδειγμα, δεν έχει τεθεί σε καμία συνάντηση, ενώ και στη συζήτηση που ξεκίνησε για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης οι δύο αντιπροσωπείες περιορίστηκαν σε μια ανακεφαλαίωση όσων είχαν συμφωνηθεί τα τελευταία 30 χρόνια.

Οταν ρωτάς κυβερνητικούς αξιωματούχους για τις προοπτικές της ελληνοτουρκικής επαναπροσέγγισης, σου λένε πως έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Στην πραγματικότητα, δεν έχουμε καν βγει στον δρόμο και ούτε υπάρχει προοπτική να βγούμε. Οι προϋποθέσεις που θέτουν οι Τούρκοι για να πάμε στη Χάγη δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές από καμία ελληνική κυβέρνηση. Κερδίζουμε, λοιπόν, απλά χρόνο. Και όσο διαρκεί το καλό κλίμα και διατηρείται το status quo είμαστε ευχαριστημένοι.

Η προσέγγιση αυτή είναι απολύτως κατανοητή, αν παραμείνει κανείς αυστηρά στο ελληνοτουρκικό πλαίσιο. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το 2019 η Τουρκία δημιούργησε γεγονότα στην ανατολική Μεσόγειο, με το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Στη βάση αυτής της συμφωνίας, η Τουρκία και η Λιβύη σύναψαν ένα δεύτερο μνημόνιο για έρευνες υδρογονανθράκων το 2022. Κάθε ημέρα που περνά, παγιώνεται μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση για τα συμφέροντά μας.

Η Αθήνα δεν έμεινε αδρανής. Κάναμε κινήσεις, με σημαντικότερη τη συμφωνία με την Αίγυπτο για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών νοτίως της Κρήτης το καλοκαίρι του 2020. Υπήρξε επίσης μια προσπάθεια του πρωθυπουργού, στις αρχές του 2021, να ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας με τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης, ώστε να ξεκινήσουμε συνομιλίες για τον καθορισμό της μεταξύ μας υφαλοκρηπίδας, με απώτερο στόχο να ανατρέψουμε το τουρκολιβυκό μνημόνιο διά της διπλωματικής οδού. Ελπίζαμε τότε πως η Λιβύη θα πήγαινε σε εκλογές και ότι η νέα κυβέρνηση που θα προέκυπτε από αυτές ενδεχομένως να ήταν λιγότερο τουρκόφιλη και θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε.

Τρία χρόνια αργότερα, διαπιστώνουμε ότι οι εκλογές στη Λιβύη παραμένουν ένας ανέφικτος στόχος και πως η λύση στο πολιτικό πρόβλημα της χώρας δεν είναι ορατή. Διαπιστώνουμε επίσης ότι η Τουρκία, που έσωσε στρατιωτικά την κυβέρνηση της δυτικής Λιβύης στον εμφύλιο του 2020, έχει πλέον αποκτήσει ισχυρά ερείσματα και στην ανατολική Λιβύη, με την οποία είχαμε αναπτύξει σχέσεις. Τα δεδομένα επί του πεδίου δεν μας ευνοούν, θα έλεγε κανείς ότι γίνονται όλο και πιο δυσμενή σε βάρος μας.

Δεν μπορούμε, όμως, να περιμένουμε τη Λιβύη να λύσει το πολιτικό της πρόβλημα. Και η ελληνική διπλωματία δεν μπορεί να επιτρέψει να παγιώνεται μια κατάσταση που πλήττει άμεσα τα συμφέροντά μας. Πρέπει να αμφισβητήσουμε έμπρακτα το τουρκολιβυκό μνημόνιο, πριν αυτό αρχίσει να δημιουργεί τετελεσμένα, όπως είναι μια πιθανή αδειοδότηση για έρευνες υδρογονανθράκων. Οι Κινέζοι έχουν αρχίσει ήδη να επιδεικνύουν ενδιαφέρον για ενεργειακή συνεργασία και έρευνες από κοινού με τις λιβυκές κρατικές εταιρείες.

Εμπρακτη αμφισβήτηση του τουρκολιβυκού μνημονίου σημαίνει δύο πράγματα: είτε τον καθορισμό των συντεταγμένων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στην περιοχή με επιστολή προς τον ΟΗΕ είτε προσφυγή εναντίον της Λιβύης (που έχει αναγνωρίσει τη δικαιοδοσία του) στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Ιδανικά, θα έπρεπε να τα κάνουμε και τα δύο. Αν διστάζουμε να κάνουμε το πρώτο για να μη χαλάσουμε το κλίμα με την Τουρκία, δεν υπάρχει κανένας λόγος να καθυστερούμε με το δεύτερο. Το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας μας ευνοούν, ενώ διαθέτουμε και το όπλο της οριοθέτησης με την Αίγυπτο.

Τα εσωτερικά προβλήματα της Λιβύης δεν μας αφορούν. Μας αρκεί πως η κυβέρνηση της Τρίπολης είναι διεθνώς αναγνωρισμένη και μπορεί να εκπροσωπήσει τη χώρα της ενώπιον του Δικαστηρίου. Και για να εξαντλήσουμε την καλή θέληση στη διπλωματία, προηγουμένως, θα μπορούσαμε να απευθύνουμε πρόσκληση στη κυβέρνηση της Λιβύης για διαπραγματεύσεις με στόχο τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Εννοείται πως δεν θα την αποδεχθούν, γιατί το τουρκολιβυκό μνημόνιο τους δίνει τεράστιες θαλάσσιες εκτάσεις από τη δική μας υφαλοκρηπίδα.

Σε κάθε περίπτωση, σκοπός μας πρέπει να είναι να δημιουργήσουμε γεγονότα που θα ακυρώνουν την τουρκολιβυκή συμφωνία του 2019. Και όχι να μεταθέτουμε συνεχώς το πρόβλημα στο μέλλον. Οσες φορές δεν κινηθήκαμε επιθετικά στην διπλωματία, μας πρόλαβαν δυσάρεστες εκπλήξεις.