Λένε πως ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με τις καλύτερες προθέσεις. Και, αναμφισβήτητα, καλές προθέσεις οδήγησαν στην περίφημη ευρωπαϊκή «πράσινη συμφωνία» του 2019, που είχε ως στόχο να καταστήσει την Ευρωπαϊκή Ενωση κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη αποδέχθηκε τους φιλόδοξους στόχους χωρίς να το πολυψάξει. Αλλωστε, η κλιματική κρίση και οι επιπτώσεις της είναι ήδη εδώ και απειλούν την καθημερινότητά μας.

Ως «πράσινη μετάβαση» καταλάβαμε τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τη στροφή σε «καθαρές» μορφές παραγωγής ενέργειας. Ωστόσο, η «πράσινη συμφωνία» είχε περισσότερα πεδία εφαρμογής, με ένα από τα σημαντικότερα να είναι η ευρωπαϊκή γεωργία. Η περίφημη νέα ΚΑΠ, την οποία στέλνουν στο πυρ το εξώτερον και οι δικοί μας αγρότες στις ανακοινώσεις τους, αντανακλά στην ουσία τη φιλοσοφία της «πράσινης συμφωνίας»: Εως το έτος 2030, το 25% της γεωργίας της Ε.Ε. θα πρέπει να είναι βιολογικές καλλιέργειες, η χρήση φυτοφαρμάκων να έχει μειωθεί κατά 50%, η χρήση λιπασμάτων κατά 20%, η χρήση αντιμικροβιακών και αντιβιοτικών κατά 50%. Η νέα ΚΑΠ συνδέει και τις επιδοτήσεις με την ικανοποίηση επιμέρους στόχων, αλλά και άλλων κανόνων, όπως η μείωση των αποζημιώσεων στους ρυπογόνους συντελεστές παραγωγής (αγροτικό πετρέλαιο) και η υποχρέωση των αγροτών να αφήνουν το 4% της γεωργικής γης ελεύθερο από παραγωγικές δραστηριότητες, ώστε η φύση να μπορέσει να ανακάμψει.

Κανείς δεν γνωρίζει αν η «πράσινη μετάβαση» θα μπορούσε να φέρει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα σε μια περίοδο ηρεμίας και κανονικότητας. Δεν ζήσαμε όμως τίποτα απ’ όλα αυτά. Το αντίθετο. Η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία έφεραν τα πάνω κάτω στις αγορές της ενέργειας και των τροφίμων. Οι Ευρωπαίοι αγρότες είδαν το κόστος παραγωγής να εκτοξεύεται στα ουράνια, ενώ βρέθηκαν εκτεθειμένοι σε άγριο ανταγωνισμό χάρη στη «γενναιοδωρία» της Ε.Ε. απέναντι στην Ουκρανία και στην κατάργηση των δασμών στις εισαγωγές από τη χώρα αυτή.

Πρακτικά, η νέα ΚΑΠ ξεκίνησε να εφαρμόζεται πέρυσι και ενδεχομένως στις Βρυξέλλες, αλλά και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, θα έπρεπε να υπολογίσουν τις αντιδράσεις. Το ότι αιφνιδιάστηκαν λέει πολλά για την ποιότητα της ευρωπαϊκής ηγεσίας στα κράτη-μέλη αλλά και στα ευρωπαϊκά όργανα. Μετά το ιστορικό επίτευγμα να βγάλουν τις συντηρητικότερες ομάδες του ευρωπαϊκού πληθυσμού, τους Γερμανούς και τους Ολλανδούς αγρότες, στους δρόμους, η Κομισιόν έκανε πίσω ολοταχώς. Στις 31 Ιανουαρίου, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε αναστολή για έναν χρόνο της υποχρέωσης για αγρανάπαυση της αγροτικής γης. Και πριν από τρεις ημέρες ξήλωσε ακόμα περισσότερο το πουλόβερ της «πράσινης συμφωνίας» παγώνοντας το νομοσχέδιο που αποσκοπούσε στον περιορισμό της χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων στη γεωργία.

Αν πιστέψω όσα μου είπε κορυφαίο στέλεχος του Ευρωπαϊκού Λαίκού Κόμματος, η αναστολή αγρανάπαυσης δεν θα περιοριστεί στο 2024, αλλά θα επεκταθεί και στο 2025, ενώ το μέλλον του νομοσχεδίου για τα φυτοφάρμακα φαντάζει εξαιρετικά αβέβαιο. Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο επρόκειτο να ψηφιστεί ήδη το καλοκαίρι του 2022, υπήρξε όμως έντονη αντίδραση από την ευρωπαϊκή Κεντροδεξιά, που έχει ιδιαίτερους δεσμούς με τον αγροτικό κόσμο. Με τις ευρωεκλογές να απέχουν μόλις τέσσερεις μήνες, το τελευταίο που χρειάζονται οι Ευρωπαίοι συντηρητικοί είναι μια μεγαλύτερη οργή των αγροτών.

Πάντως, ακόμη και με σημαντικές διατάξεις της σε αναστολή, η νέα ΚΑΠ εξακολουθεί να επηρεάζει αυξητικά το κόστος παραγωγής και να περικόπτει τις επιδοτήσεις προηγούμενων χρόνων. Οι Ολλανδοί αγρότες, οι οποίοι είναι παγκοσμίως πρωτοπόροι στις εντατικές καλλιέργειες, βγήκαν στους δρόμους γιατί οι προδιαγραφές απαιτούν δραστική μείωση των εκπομπών αζώτου και αυτό μπορεί να οδηγήσει έως και 3.000 μεγάλες επιχειρήσεις θερμοκηπίων να βάλουν λουκέτο.

Την ίδια ώρα, οι αγρότες αντιμετωπίζουν αθέμιτο ανταγωνισμό από τους παραγωγούς τρίτων χωρών, για τους οποίους δεν ισχύουν βεβαίως οι αυστηροί περιβαλλοντικοί όροι τους οποίους επιβάλλει η ΚΑΠ. Για παράδειγμα, οι χώρες του Μαγκρέμπ (Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία), που έχουν τη μερίδα του λέοντος στην ευρωπαϊκή αγορά ντομάτας, χρησιμοποιούν διχλωροπροπένιο, ένα καρκινογόνο ζιζανιοκτόνο που απαγορεύεται εδώ και 15 χρόνια στην Ευρώπη. Με τις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών που έχει συνάψει η Ε.Ε., οι εισαγωγές ελαιολάδου, πορτοκαλιών και άλλων γεωργικών προϊόντων έχουν απελευθερωθεί, σε πολύ φθηνότερες φυσικά τιμές.

Αθέμιτο ανταγωνισμό αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι αγρότες και από τα αγροτικά ουκρανικά προϊόντα, μετά την αναστολή των δασμών. Η ουκρανική γεωργική παραγωγή, όμως, ισοδυναμεί με το ένα τέταρτο του συνόλου της ευρωπαϊκής παραγωγής, κυρίως σε πουλερικά και σιτηρά. Και, βεβαίως, το «φάντασμα» που στοιχειώνει τις ευρωπαϊκές αγροτικές κοινότητες είναι η συμφωνία Mercosur, την οποία η Ε.Ε. διαπραγματεύεται με τη Βραζιλία, την Αργεντινή, την Ουρουγουάη και την Παραγουάη τα τελευταία 20 χρόνια. Αν οι συναλλαγές με τις χώρες αυτές απελευθερωθούν, πολλοί Ευρωπαίοι αγρότες δεν θα αντέξουν τον ανταγωνισμό.

Μα βάση όλα τα παραπάνω, δεν είναι παράξενο που η Κομισιόν έκανε πίσω. Και είναι πλέον αμφίβολο αν όλα αυτά που προβλέπει η νέα ΚΑΠ θα εφαρμοστούν. Σε ό,τι αφορά τα φυτοφάρμακα, πάντως, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υποσχέθηκε διάλογο και νέα πρόταση, κάτι που παραπέμπει το θέμα στις καλένδες. Ισως το διάστημα αυτό οι Ευρωπαίοι ηγέτες να καταλάβουν πως δεν μπορούν να λειτουργούν ως νησίδα προστασίας του περιβάλλοντος σε έναν ωκεανό ρύπων και πως η «πράσινη συμφωνία» και η νέα ΚΑΠ θα παραμείνουν ανεφάρμοστες, χωρίς άγριους προστατευτικούς δασμούς.