Ο ταφικός τύμβος Καστά, ο οποίος, σύμφωνα με τους ειδικούς, εκτιμάται ότι ανεγέρθηκε πριν από περίπου 2.300 χρόνια για τον Ηφαιστίωνα, στενό φίλο και σωματοφύλακα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, φαίνεται να ευθυγραμμίζεται με το χειμερινό ηλιοστάσιο, όπως λέει νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nexus Network Journal.
Η έρευνα, την οποία υπογράφει ο ανεξάρτητος ερευνητής Demetrius Savvides, βασίζεται στη δημιουργία ενός τρισδιάστατου μοντέλου του μνημείου σε συνδυασμό με τη χρήση του προγράμματος Stellarium, ενός λογισμικού αστρονομικής προσομοίωσης που αποτυπώνει τις θέσεις του ήλιου και των άστρων μέσα στον χρόνο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, την 21η Δεκεμβρίου του 300 π.Χ., ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου, το φως του ήλιου θα φώτιζε πλήρως τον ταφικό θάλαμο του τύμβου από τις 10:00 π.μ. έως τις 4:00 μ.μ., τοπική ώρα.
Ο Savvides σημειώνει ότι το φως του ήλιου φτάνει σε διάφορα σημεία του μνημείου διαφορετικές χρονικές περιόδους του έτους. Στα τέλη Ιουλίου αγγίζει την είσοδο, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια του φθινοπώρου μετακινείται σταδιακά προς τις δύο σφίγγες που κοσμούν το μνημείο, για να τις διαπεράσει και να καταλήξει να φωτίζει το εσωτερικό του θαλάμου κατά το ηλιοστάσιο.
Όπως δηλώνει: «Είναι πολύ πιθανό να τελούνταν τελετουργίες εντός ή γύρω από το Μνημείο Καστά, ιδιαίτερα κατά την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου». Σύμφωνα με τον ίδιο, η αρχική φάση κατασκευής του ταφικού μνημείου δεν περιλάμβανε τέτοια ευθυγράμμιση, όμως σε μεταγενέστερο στάδιο ο σχεδιασμός τροποποιήθηκε ώστε να ευθυγραμμιστεί με το ηλιοστάσιο. Όπως εξηγεί, μια τέτοια επιλογή θα είχε συμβολική σημασία, σχετιζόμενη με πεποιθήσεις «ανανέωσης, ζωής και κοσμικής τάξης».
Η υπόθεση αυτή ενισχύεται και από την εικονογραφία του μνημείου, σύμφωνα με τον Savvides. Το εσωτερικό περιλαμβάνει ψηφιδωτό της Περσεφόνης (θεάς της βλάστησης, αλλά και βασίλισσας του κάτω κόσμου) ενώ διακρίνεται και πιθανή απεικόνιση της Κυβέλης, θεάς που σχετίζεται με τη γονιμότητα και τη γέννηση, σύντροφος κα μητέρα του Άττι, του θεού που πεθαίνει και ανασταίνεται.
Η μελέτη θέτει και ένα ακόμη ερώτημα: θα μπορούσε ο τάφος του ίδιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος θεωρείται ότι κατασκευάστηκε στην Αλεξάνδρεια, να είχε παρόμοιο προσανατολισμό; «Η χρήση ηλιακής απεικόνισης και ενός συνεκτικού γεωμετρικού σχεδιασμού ευθυγραμμίζεται με τις ελληνιστικές παραδόσεις, όπου ηλιακοί συμβολισμοί χρησιμοποιούνταν για την ενίσχυση της εξουσίας των ηγεμόνων, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Savvides. «Αν εντοπίζαμε τον τάφο του Αλεξάνδρου, ενδέχεται να έμοιαζε με το Μνημείο Καστά», προσθέτει.
Η ερμηνεία του ωστόσο δεν βρίσκει όλους τους ειδικούς σύμφωνους.
Ο Juan de Lara, ερευνητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που έχει μελετήσει την ευθυγράμμιση αρχαίων ελληνικών οικοδομημάτων, εκφράζει επιφυλάξεις: «Είναι θετικό που οι επιστήμονες θέτουν τέτοια ερωτήματα και αξιοποιούν σύγχρονη τεχνολογία για να διατυπώσουν νέες ιδέες. Στην περίπτωση του συγκεκριμένου μνημείου, ο ερευνητής παρουσιάζει τολμηρές υποθέσεις», σημειώνει.
Ωστόσο, υπογραμμίζει και έναν κρίσιμο περιορισμό: «Οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν συσχετίζουμε τέτοιες παρατηρήσεις με ‘ηλιακά’ φαινόμενα, καθώς οι Μακεδόνες χρησιμοποιούσαν ένα σεληνοηλιακό ημερολόγιο – πράγμα που σημαίνει πως η ημερομηνία του χειμερινού ηλιοστασίου μεταβαλλόταν από έτος σε έτος». Εν ολίγοις, η ημέρα της πλήρους ηλιακής φωταγώγησης του ταφικού θαλάμου δεν θα συνέπιπτε σταθερά με το ίδιο ημερολογιακό σημείο κάθε χρόνο, καθιστώντας δυσχερή την παρατήρησή της.
Επιπλέον, ο de Lara επισημαίνει ότι τα χειμερινά σύννεφα στη Βόρεια Ελλάδα πιθανώς εμπόδιζαν την ορατότητα και τον φωτισμό, περιορίζοντας περαιτέρω τη δυνατότητα ετήσιας τελετουργικής παρατήρησης του φαινομένου.
Το Μνημείο Καστά ανασκάφηκε το 2014 κοντά στην αρχαία Αμφίπολη, αποκαλύπτοντας έναν ταφικό θάλαμο με οστά τουλάχιστον πέντε ατόμων. Η ταυτότητα του προσώπου ή των προσώπων για τα οποία χτίστηκε το μνημείο παραμένει ασαφής, ωστόσο αρκετοί ερευνητές θεωρούν πιθανό ότι τιμούσε τον Ηφαιστίωνα, του οποίου ο θάνατος το 324 π.Χ. προκάλεσε βαθύ πένθος στον Μέγα Αλέξανδρο.
