Καταρχάς, σε εισάγει στον κόσμο ενός πολύ σημαντικού, οραματιστή ανθρώπου. Στη συνέχεια, σε εντυπωσιάζει με το τόσο ιδιαίτερο όραμα αυτού του πρωτοπόρου, του οποίου η προσήλωση σε όσα πίστεψε, ερεύνησε και ονειρεύτηκε αναβλύζει από κάθε έκθεμα ξεχωριστά- και είναι σχεδόν συγκινητική. Στο τέλος, συνειδητοποιείς ότι όσα είδες βρήκαν τον δρόμο από το νου μέχρι την καρδιά σου, έστω δια της πλαγίας.

Με υλικό από το Αρχείο Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη αλλά και με νέα έρευνα στη σύγχρονη Αθήνα, η έκθεση «Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η μηχανή στην καρδιά του ανθρώπου»,  σε σύλληψη, έρευνα, επιμέλεια και σχεδιασμό των Farzin Lotfi-Jam και Mark Wasiuta και σε εκτελεστική διεύθυνση της Αφροδίτης Παναγιωτάκου και του Πρόδρομου Τσιαβού, εμπνέεται από το έργο του Δοξιάδη, ο οποίος μέσα από τη συλλογή δεδομένων επιχείρησε να απαντήσει στο ερώτημα: Πώς μπορούν οι άνθρωποι που ζουν στις πόλεις να είναι ευτυχισμένοι; Η έκθεση οδηγεί τη συζήτηση ένα βήμα παραπέρα και θέτει ένα ακόμη ερώτημα: Πώς το να συλλέγεις δεδομένα χρησιμοποιείται στις μέρες μας; 

Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης

Ανθρώπινη κοινότητα

Το πρώτο «επεισόδιο», όπως το ονόμασαν οι επιμελητές, οι οποίοι μας ξενάγησαν, καλύπτει την προφητική χρήση των υπολογιστών από τον Έλληνα αρχιτέκτονα και διεθνώς φημισμένο πολεοδόμο. Στη δεκαετία του 1960, το γραφείο του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη διεξήγαγε το πρόγραμμα «Ανθρώπινη Κοινότητα», μια έρευνα για τους κατοίκους της Αθήνας, η οποία μέτρησε την προσαρμογή τους στον αναδυόμενο ρυθμό και τους χώρους της μεταπολεμικής πόλης. Για τις ανάγκες της έρευνας, ο Δοξιάδης χρησιμοποίησε έναν υπερ-υπολογιστή της εποχής, τον οποίο τοποθέτησε στο γραφείο του στο κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας. Στη συνέχεια, κατάρτισε ερωτηματολόγια, με όποια πιθανή ή απίθανη ερώτηση μπορεί να φανταστεί κανείς, τα οποία διανεμήθηκαν σε 18 αθηναϊκές γειτονιές, αντίγραφα των οποίων παρουσιάζονται στην έκθεση. Αξίζει τον κόπο να σκύψετε από πάνω τους προσεκτικά, θα βρεθείτε προ εκπλήξεων.

Ξενάγηση από τους επιμελητές Farzin Lotfi-Jam και Mark Wasiuta

Στο δεύτερο επεισόδιο γίνεται ένα μεγάλο χρονικό άλμα, καθώς ξεδιπλώνονται συστήματα παρακολούθησης στις σύγχρονες πόλεις, τα οποία ενισχύουν τον αποκλεισμό των μειονοτήτων. Εκεί παρουσιάζεται η «Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα», μια κριτική αναδρομή της έρευνας του Δοξιάδη που πραγματοποιήθηκε με πρόσφατα αφιχθέντες μετανάστες και πρόσφυγες. Συνολικά, η έκθεση αποκαλύπτει το πώς η σημερινή εποχή μας και η μεταπολεμική περίοδος συνδέονται μέσω τεχνικών εξαγωγής και συσσώρευσης δεδομένων. Μαζί, αυτά τα επεισόδια δείχνουν την αναδυόμενη πληροφοριακή γεωγραφία της Ελλάδας, εντοπίζοντας τα όρια και τα σύνορά της, καθώς και τα υποκείμενα δεδομένων που δημιουργούν. «Ολόκληρη η έκθεση είναι ένα έργο τέχνης», μας λένε χαμογελώντας οι επιμελητές, αφού η ομάδα έχτισε (και μάλιστα σε χρόνο-ρεκόρ) το συναρπαστικό αυτό σύμπαν από την αρχή, από την πρώτη βίδα μέχρι το ολοκληρωμένο αποτέλεσμα.

Οι Farzin Lotfi-Jam και Mark Wasiuta μας ξεναγούν στην έκθεση

Η τελευταία εικόνα που αντικρίζουμε: ένας μεγάλος χώρος κι ένας τεράστιος κυκλικός πάγκος, στον οποίο παρατίθενται δεκάδες μικροσκοπικά, ολόλευκα μοντέλα των πλεούμενων με τα οποία ταξιδεύουν οι πρόσφυγες στη Μεσόγειο, των πλοίων του Λιμενικού, των λιμανιών της Πάτρας και του Πειραιά, του σιδηροδρομικού σταθμού Ειδομένης, των δομών φιλοξενίας ή κράτησης, του εξοπλισμού παρακολούθησης, του Υπουργείου Μετανάστευσης στην Αθήνα. Η εκτυφλωτική λευκότητα και το επί τούτου αποστειρωμένο φως έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τα έγχρωμα βίντεο που προβάλλονται στις οθόνες γύρω μας και με τις ζεστές φωνές των προσφύγων/ μεταναστών, οι οποίοι αφηγούνται πώς βρήκαν μια θέση στον ήλιο-κάποιοι ευκολότερα, άλλοι μέσα από κακουχίες και κινδύνους. 

Χάρτες Καλλιθέας, αρχείο Δοξιάδη

Δεν μπορείς παρά να συγκρίνεις τις μέρες που ο Κ. Α. Δοξιάδης μετέτρεπε τους ανθρώπους σε data, για να αποκωδικοποιήσει τις επιθυμίες τους και να τους κάνει περισσότερο ευτυχισμένους, με τη σημερινή εποχή, στην οποία η μετατροπή χιλιάδων ψυχών σε ψυχρούς αριθμούς είναι ακριβώς αυτή που, στο μυαλό αρκετών, δυστυχώς, τους καταδικάζει.

Ξαφνικά, η πόλη μοιάζει απούσα.