Βάσει έρευνας του BBC, το σπέρμα ενός δότη χρησιμοποιήθηκε για τη γέννηση τουλάχιστον 197 παιδιών σε 14 διαφορετικές χώρες, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, φέρνοντας στο προσκήνιο σοβαρά νομικά κενά, ηθικά διλήμματα και τους κινδύνους που προκύπτουν από τη διασυνοριακή λειτουργία του συστήματος δωρεάς σπέρματος.

Η δωρεά σπέρματος αποτελεί κρίσιμη λύση για χιλιάδες ζευγάρια που αντιμετωπίζουν προβλήματα γονιμότητας, για ομόφυλα ζευγάρια, αλλά και για γυναίκες που επιλέγουν να αποκτήσουν παιδί μόνες τους. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, έχει μετατραπεί σε μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη αγορά. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, έως το 2033 η ευρωπαϊκή αγορά δωρεάς σπέρματος αναμένεται να ξεπεράσει τα 2,27 δισ. ευρώ, με τη Δανία να διατηρεί πρωταγωνιστικό ρόλο ως ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σπέρματος παγκοσμίως, όπως μεταδίδει το BBC.

Γιατί τόσο λίγοι άνδρες γίνονται δότες σπέρματος

Παρά τη ζήτηση, μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό ανδρών πληροί τα αυστηρά κριτήρια για να γίνει δότης σπέρματος. Λιγότεροι από πέντε στους 100 εθελοντές γίνονται τελικά δεκτοί. Το σπέρμα πρέπει να έχει επαρκή αριθμό σπερματοζωαρίων με καλή κινητικότητα και φυσιολογική μορφολογία, να αντέχει τη διαδικασία κατάψυξης, ενώ ο δότης πρέπει να είναι απαλλαγμένος από λοιμώξεις και σοβαρές γενετικές μεταλλάξεις.

Στη Βρετανία επί παραδείγματι ισχύουν ηλικιακά όρια (18–45 ετών) και εκτενείς γενετικοί έλεγχοι. Παρ’ όλα αυτά, η έλλειψη δοτών σπέρματος είναι τόσο έντονη ώστε περίπου το 50% του σπέρματος που χρησιμοποιείται να είναι εισαγόμενο.

Ο γενετιστής Κ. Πάγκαλος εξηγεί πώς ο Δανός δότης σπέρματος με γονιδιακή βλάβη έγινε πατέρας 197 παιδιών στην ΕΕ και 18 στην Ελλάδα
Η ίδια η βιολογία, ωστόσο, επιτρέπει σε έναν και μόνο άνδρα να αποκτήσει δεκάδες ή και εκατοντάδες απογόνους: κάθε εκσπερμάτιση περιέχει δεκάδες εκατομμύρια σπερματοζωάρια, ενώ οι δότες μπορούν να προσφέρουν δείγματα μία ή δύο φορές την εβδομάδα επί μήνες.

Όταν το «προφίλ» κάνει τη διαφορά

Από αυτή τη μικρή δεξαμενή δοτών σπέρματος, ορισμένοι είναι σαφώς πιο «δημοφιλείς». Οι υποψήφιες μητέρες δεν επιλέγουν τυχαία. Ανάλογα με την τράπεζα σπέρματος, μπορούν να δουν φωτογραφίες, να ακούσουν τη φωνή του δότη, να μάθουν το επάγγελμα, το ύψος, τα ενδιαφέροντα.

«Είναι σαν εφαρμογή γνωριμιών», σημειώνει ο καθηγητής ανδρικής γονιμότητας Άλαν Πέισι. «Κάποιοι παίρνουν πολύ περισσότερα “ταιριάσματα” από άλλους». Έτσι, συγκεκριμένοι δότες καταλήγουν να χρησιμοποιούνται δυσανάλογα πολύ.

Γιατί είναι περιζήτητο το «σπέρμα των Βίκινγκς»

Η Δανία φιλοξενεί μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες σπέρματος στον κόσμο και έχει αποκτήσει τη φήμη παραγωγής «μωρών βίκινγκ». Ο ιδρυτής της Cryos International, Όλε Σχου, αποδίδει την επιτυχία τόσο στην κουλτούρα όσο και στη γενετική.

«Υπάρχουν λιγότερα ταμπού γύρω από τη δωρεά σπέρματος», λέει, προσθέτοντας ότι πολλοί δότες σπέρματος είναι ήδη αιμοδότες. Παράλληλα, υποστηρίζει ότι τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια είναι υπολειπόμενα χαρακτηριστικά και καθιστούν το δανικό σπέρμα ελκυστικό, καθώς δεν «επισκιάζει» τα χαρακτηριστικά της μητέρας.

Επτά κλινικές στην Ελλάδα έλαβαν σπέρμα του δότη με το γονίδιο καρκίνου -Έχουν εντοπιστεί 4 παιδιά στη χώρα μας
Η ζήτηση προέρχεται κυρίως από μορφωμένες, ανύπαντρες γυναίκες στα 30 τους, που πλέον αποτελούν το 60% των πελατών.

Νομοθεσίες με παραθυράκια

Οι εθνικές νομοθεσίες διαφέρουν ως προς το πόσα παιδιά ή οικογένειες μπορεί να δημιουργήσει ένας δότης σπέρματος. Και δεδομένου ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο ευρωπαϊκό σύστημα σπέρμα του ίδιου δότη μπορεί να χρησιμοποιείται νόμιμα σε πολλές χώρες ταυτόχρονα.

Αυτό ακριβώς συνέβη στην υπόθεση του Δανού δότη με τη γενετική μετάλλαξη, του οποίου το σπέρμα διανεμήθηκε σε 67 κλινικές σε 14 χώρες. Η αποκάλυψη προκάλεσε πολιτικές αντιδράσεις, με το Βέλγιο να ζητά ευρωπαϊκό μητρώο δοτών και να χαρακτηρίζει τον κλάδο «Άγρια Δύση» της αναπαραγωγής.

Η ελληνική διάσταση: 18 παιδιά, ένας θάνατος

Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η υπόθεση και για την Ελλάδα. Έντεκα ελληνικές οικογένειες βρίσκονται αντιμέτωπες με έναν αόρατο αλλά υπαρκτό κίνδυνο, καθώς παιδιά τους προήλθαν από τον ίδιο Δανό δότη, γνωστό ως «7069 Kjeld».

Ο δότης έφερε μετάλλαξη στο γονίδιο TP53, μία από τις ισχυρότερες γενετικές ενδείξεις αυξημένης πιθανότητας καρκίνου. Από τα 197 παιδιά που γεννήθηκαν συνολικά, τα 18 βρίσκονται στην Ελλάδα. Σε τέσσερα διαπιστώθηκε ότι φέρουν τη μετάλλαξη, δύο νόσησαν από καρκίνο, ενώ το ένα παιδί έχει ήδη χάσει τη ζωή του.

Νεκρό ένα παιδί που γεννήθηκε από το σπέρμα του Δανού δότη στην Ελλάδα

Η υπόθεση έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία και ερωτήματα για τους ελέγχους, την ενημέρωση των οικογενειών και την ευθύνη των κλινικών που χρησιμοποιούν εισαγόμενο γενετικό υλικό.

Ηθικά διλήμματα και το μέλλον

Οι συνέπειες δεν αφορούν μόνο την υγεία. Πολλά παιδιά βιώνουν ψυχολογική αναστάτωση όταν ανακαλύπτουν ότι έχουν εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια. Το ίδιο ισχύει και για τους δότες σπέρματος, οι οποίοι συχνά αγνοούν την πραγματική έκταση της «γονεϊκής» τους παρουσίας.

Η εξάπλωση των τεστ DNA και των κοινωνικών δικτύων καθιστά την ανωνυμία όλο και πιο δύσκολη. Στη Βρετανία παραδείγματος χάρη, οι δότες δεν είναι πλέον ανώνυμοι, ενώ τα παιδιά έχουν δικαίωμα να μάθουν την ταυτότητα του βιολογικού πατέρα τους.

Ο ειδικός στη Βιοηθική Τζον Άπλμπι μιλά για ένα «τεράστιο ηθικό ναρκοπέδιο», όπου συγκρούονται ζητήματα ταυτότητας, συναίνεσης, ιδιωτικότητας και αξιοπρέπειας. Παρότι αναγνωρίζει την ανάγκη περιορισμών, παραδέχεται ότι η παγκόσμια ρύθμιση του κλάδου είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: πώς μπορεί να εξισορροπηθεί το δικαίωμα στη δημιουργία οικογένειας με την ανάγκη προστασίας παιδιών, δοτών σπέρματος και κοινωνίας σε μια αγορά που μεγαλώνει ταχύτερα από τους κανόνες της.