Τέσσερα ευρέως διαδεδομένα προϊόντα ενδέχεται να ευθύνονται για τουλάχιστον το ένα τρίτο των συνολικών θανάτων παγκοσμίως, σύμφωνα με νέα ανάλυση της καθηγήτριας Anna Gilmour, επικεφαλής του Κέντρου Δημόσιας Υγείας του 21ου Αιώνα στο Πανεπιστήμιο του Bath. Τα προϊόντα αυτά είναι ο καπνός, το αλκοόλ, τα ορυκτά καύσιμα και η κακή διατροφή, κατηγορίες οι οποίες, παρά τις ευρέως τεκμηριωμένες βλαπτικές τους συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, παραμένουν κεντρικές στην καθημερινότητα δισεκατομμυρίων ανθρώπων.

Η καθηγήτρια Gilmour, μιλώντας στην ισπανική εφημερίδα El País, υπογράμμισε ότι «η απλούστερη προσέγγιση για την κατανόηση του ζητήματος είναι να εξεταστεί το μέγεθος της ζημίας που προκαλούν αυτά τα τέσσερα προϊόντα». Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, ευθύνονται από κοινού για το 33% έως και το 66% όλων των θανάτων παγκοσμίως. Το 2021, από τους 56 εκατομμύρια συνολικούς θανάτους που καταγράφηκαν διεθνώς, περίπου 19 εκατομμύρια αποδόθηκαν άμεσα ή έμμεσα σε αυτά τα τέσσερα προϊόντα.

1. Καπνός

Ο καπνός αποτελεί την πλέον θανατηφόρα από τις τέσσερις κατηγορίες, καθώς ευθύνεται για το 16% των παγκόσμιων θανάτων το 2021, δηλαδή για περισσότερους από 9 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως. Όπως προκύπτει από τη μελέτη Global Burden of Disease, η χρήση καπνού σε όλες τις μορφές του (δηλαδή κάπνισμα, μάσημα και παθητική έκθεση) αποτελεί βασική αιτία νοσημάτων όπως καρδιοπάθειες, υπέρταση, εγκεφαλικά, θρομβώσεις, πνευμονοπάθειες και διάφορες μορφές καρκίνου.

Η καθηγήτρια Gilmour τόνισε τον εθιστικό χαρακτήρα του καπνίσματος και επεσήμανε ότι «δύο στους τρεις καπνιστές θα πεθάνουν εξαιτίας του», προσθέτοντας πως πρόκειται για συμπεριφορά που υιοθετείται συχνά σε νεαρή ηλικία, όταν δεν είναι πλήρως κατανοητοί οι σχετικοί κίνδυνοι. Στην Ευρώπη, σύμφωνα με δική της μελέτη, ο καπνός προκαλεί περίπου 1,15 εκατομμύρια θανάτους ετησίως ,ποσοστό που αντιστοιχεί στο 10% του συνόλου.

2. Αλκοόλ

Το αλκοόλ αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα πρόωρων θανάτων, καθώς ευθύνεται για 2,44 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως κάθε χρόνο, δηλαδή για το 4,3% των συνολικών θανάτων και για το 4,4% των θανάτων από μη μεταδοτικά νοσήματα. Η κατανάλωσή του συνδέεται στενά με καρδιαγγειακά και ηπατικά νοσήματα, αλλά και με δυσανάλογα υψηλά ποσοστά θανάτων από ατυχήματα, καθώς το 7% των θανάτων που σχετίζονται με τραυματισμούς εμπλέκουν χρήση αλκοόλ.

3. Κακή διατροφή

Η κακή διατροφή, αν και συχνά υποτιμάται, καταγράφεται ως ακόμη συχνότερη αιτία θανάτου από το αλκοόλ. Το 2021, το 5,4% των θανάτων παγκοσμίως (περισσότεροι από 3 εκατομμύρια) αποδόθηκαν σε «διατροφικούς κινδύνους». Οι επιβαρυντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την υψηλή κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος, αλατιού, ροφημάτων με ζάχαρη και τρανς λιπαρών. Ιδιαίτερα το υπερβολικό αλάτι συνδέεται με τον μεγαλύτερο αριθμό θανάτων, με το επεξεργασμένο κρέας να ακολουθεί.

Στην Ευρώπη, 2,27% των θανάτων σχετίζονται με υψηλή πρόσληψη αλατιού, ενώ 1,06% με την κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος. Οι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες συνιστούν βασικό παράγοντα κινδύνου για χρόνια νοσήματα, όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση και ο καρκίνος. Η καθηγήτρια Gilmour υπογραμμίζει ότι «τα προϊόντα τροφίμων σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ιδιαίτερα ελκυστικά, έως και εθιστικά».

4. Ορυκτά καύσιμα

Παρόλο που συχνά συνδέονται με τη μακροπρόθεσμη απειλή της κλιματικής αλλαγής, τα ορυκτά καύσιμα έχουν ήδη σοβαρές άμεσες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Η ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλείται από την καύση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου οδηγεί σε αυξημένα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας λόγω καρδιοαναπνευστικών παθήσεων και καρκίνου του πνεύμονα.

Το 2021, σύμφωνα με το Global Burden of Disease, η ρύπανση από ορυκτά καύσιμα προκάλεσε 4,5 εκατομμύρια θανάτους, ενώ άλλες μελέτες ανεβάζουν τον αριθμό στα 8,34 εκατομμύρια. Στην Ευρώπη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά πως κάθε χρόνο καταγράφονται 578.900 θάνατοι λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που σχετίζεται με τη χρήση ορυκτών καυσίμων ,αριθμός που δεν περιλαμβάνει τα θύματα ακραίων καιρικών φαινομένων, πλημμυρών ή καυσώνων που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή.

Συνολικός απολογισμός και ανάγκη για πολιτική παρέμβαση

Η καθηγήτρια Gilmour επισημαίνει ότι, παρά τη συσσωρευμένη επιστημονική γνώση και τα αδιαμφισβήτητα στατιστικά στοιχεία, οι κίνδυνοι από τα εν λόγω προϊόντα παραμένουν ευρέως παρεξηγημένοι ή υποβαθμισμένοι. Καλεί τις κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν τα προϊόντα αυτά με την ίδια σοβαρότητα που επεδείχθη στην περίπτωση του καπνού τις τελευταίες δεκαετίες, εφαρμόζοντας πολιτικές δημόσιας υγείας που να αποτρέπουν τη διάδοσή τους και να περιορίζουν τις συνέπειές τους.

«Η επίγνωση των κινδύνων δεν αρκεί από μόνη της. Χρειάζεται πολιτική βούληση και αποφασιστικότητα απέναντι στις βιομηχανίες που επωφελούνται από τη συνέχιση της σημερινής κατάστασης», καταλήγει η Gilmour.