Σε οριακό σημείο βρίσκεται ο δασικός πλούτος της χώρας, με την απώλεια χιλιάδων στρεμμάτων πρασίνου να προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του πληθυσμού, άνοδο της θερμοκρασίας, πλημμυρικά φαινόμενα και επιβάρυνση των κλιματικών συνθηκών στο αστικό περιβάλλον. Ηδη, η χρονιά που διανύουμε με την απώλεια μέχρι στιγμής άνω των 450.000 στρεμμάτων από τις καταστροφικές πυρκαγιές θεωρείται η πέμπτη χειρότερη των τελευταίων 20 ετών όσον αφορά τις καμένες εκτάσεις, με τη χειρότερη να παραμένει το 2007 όταν είχαν καεί περισσότερα από 2.700.000 στρέμματα.
Σύμφωνα με έρευνες, έπειτα από μία πυρκαγιά οι θερμοκρασίες στους κοντινότερους οικισμούς μπορεί να αυξηθούν ακόμα και κατά 5 βαθμούς Κελσίου, ενώ, παράλληλα, η μείωση των βροχοπτώσεων και οι καύσωνες αποτελούν αρνητικούς παράγοντες στη φυσική αναγέννηση όσων δασικών εκτάσεων έχουν πληγεί. Αλλά και τα υπάρχοντα δάση έχουν αφεθεί στη μοίρα τους, καθώς παρά τις προτάσεις επιστημόνων απουσιάζουν οι πρωτοποριακές παρεμβάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κύπρος με δάση από τραχεία πεύκη, όπου είχε απαγορευτεί η παρέμβαση του ανθρώπου με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες πυρκαγιές. Ομως, τα τελευταία χρόνια αποφασίστηκε η εκμετάλλευση του δάσους με την αφαίρεση των μεγάλων δένδρων, ενώ η ύπαρξη συνεταιρισμών έφερε κέρδος, νέες θέσεις εργασίας, αλλά και τη μείωση των πυρκαγιών.
«Η φυσική αναγέννηση ενός δάσους μετά τη φωτιά εξαρτάται από τις κλιματικές συνθήκες. Εχουμε παρατηρήσει ότι για τις μέσες συνθήκες της ηπειρωτικής Ελλάδας είναι γύρω στα 20 χρόνια. Ομως, με τις συνεχιζόμενες ξηρασίες αυτό σίγουρα αυξάνεται, πηγαίνει στα 25-30 χρόνια. Νοτιότερα, όμως, τα δάση δεν επανέρχονται με την ταχύτητα του παρελθόντος», αναφέρει στη Realnews ο ομότιμος καθηγητής Οικολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Μωυσής Μυλωνάς.
Τα πεύκα
Οι ειδικοί που ασχολούνται με τα δάση στη χώρα μας εκτιμούν ως αρνητική την επικράτηση του πεύκου έναντι άλλων ειδών, καθώς αυξάνεται η πιθανότητα να καούν μεγαλύτερες εκτάσεις. «Πιστεύαμε τις προηγούμενες δεκαετίες ότι τα δάση μας λόγω εγκατάλειψης της υπαίθρου αυξάνονταν. Και συνήθως αυξάνονται από είδη που είναι εύκολο να μεγαλώσουν, όπως τα πεύκα, με αποτέλεσμα να γεμίσουν περιοχές όπου παλαιά δεν υπήρχαν πεύκα, αλλά βελανιδιές και άλλα είδη. Η επικράτηση αυτή έγινε σε βάρος ειδών όπως η βελανιδιά και τα κυπαρίσσια, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το φαράγγι της Σαμαριάς, όπου τα πεύκα εκτοπίζουν συνεχώς τα κυπαρίσσια… Ετσι, εκεί όπου είχαμε στο παρελθόν φωτιές, τώρα έχουμε μεγα-φωτιές», προσθέτει ο Μ. Μυλωνάς.
Ο ίδιος επιμένει πως «όπως εξελίσσεται η αλλαγή του κλίματος, οι φωτιές θα αυξάνονται. Πρέπει να ξεχάσουμε πια τα συνεχόμενα πράσινα δάση και να κοιτάξουμε να δούμε πώς θα τα διαμερισματοποιήσουμε και δεν εννοώ τις ζώνες πυρασφάλειας, οι οποίες έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι απολύτως επιτυχείς. Μιλάμε, λοιπόν, για αραιωμένα δάση. Να φεύγει από μέσα η καύσιμη ύλη». Για τον καθηγητή αυτό μπορεί να επιτευχθεί: «Η καύσιμη ύλη μπορεί να απομακρυνθεί με διαχείριση. Διαχείριση σημαίνει ότι τα χειρίζονται ομάδες από γειτονικά χωριά, εταιρείες που αναλαμβάνουν με το αζημίωτο και με την πώληση της ύλης να καθαρίζουν τα δάση. Να απομακρύνουν τα ξερά, να κόβουν τα μεγάλα, να τα αραιώνουν. Μόνο έτσι μπορούν να τιθασευτούν οι πυρκαγιές, να γίνει ευκολότερη η πυρόσβεση και τελικώς να σωθούν τα δάση μας».
Η Πάρνηθα
Σύμφωνα με έρευνες, η απώλεια του δασικού όγκου της Πάρνηθας με τις καταστροφικές φωτιές που πλήγωσαν τον Εθνικό Δρυμό τα τελευταία χρόνια αύξησε τη θερμοκρασία από 3 έως 5 βαθμούς στα προάστια της Αθήνας στερώντας τη δροσιά που εξέπεμπε το δάσος. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε άλλες περιοχές που έχουν πληγεί από περιαστικές φωτιές, όπως πρόσφατα η Πάτρα. Η Πάρνηθα παρακολουθείτο συνεχώς από τους επιστήμονες για το εάν η ελάτεια και η πεύκη θα μπορούσαν με φυσική αναγέννηση να αναπληρώσουν το δάσος που έπληξαν οι φωτιές στον Εθνικό Δρυμό. Παρατηρήθηκε ότι σε ορισμένα σημεία υπήρξε φυσική αναγέννηση τόσο της ελάτειας όσο και της πεύκης, αλλά σε πολλά σημεία αυτό δεν επιτεύχθηκε. Ετσι, πραγματοποιήθηκαν δενδροφυτεύσεις ώστε να αποκατασταθεί το φυσικό περιβάλλον.
Οι ειδικοί θεωρούν ότι, εάν σε πέντε χρόνια από την έκρηξη της πυρκαγιάς δεν υπάρχουν 20 νεόφυτα φυτάρια σε ένα τετραγωνικό μέτρο, η φυσική αναγέννηση δεν είναι επιτυχής. Και αυτό γιατί εκτιμούν ότι έπειτα από 20-30 χρόνια από τα 20 φυτάρια ένα τουλάχιστον θα εξελιχθεί σε δένδρο. «Καύσωνες θα γίνονται συχνότερα και εντονότερα. Ο πληθυσμός των πόλεων θα υποφέρει. Οι καύσωνες από το 1990 αυξάνονται, ενώ τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουμε επεισόδια καύσωνα και τον Ιούνιο. Το καλοκαίρι του 2024 ήταν το πιο θερμό που έχει καταγραφεί ποτέ. Πολλοί θεώρησαν ότι ο φετινός Ιούνιος ήταν δροσερός, αλλά δεν ήταν, απλώς η σύγκριση έγινε με τον προηγούμενο. Συνηθίζουμε πλέον τις θερμοκρασίες…», τονίζει ο επικεφαλής του METEO/Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Κώστας Λαγουβάρδος.
Η Δαδιά παλεύει!
Φέτος το καλοκαίρι, συμπληρώθηκαν δύο χρόνια από την καταστροφική πυρκαγιά του 2023 που έπληξε το Εθνικό Πάρκο Δαδιάς – Λευκίμμης – Σουφλίου και ολόκληρη την περιοχή του κεντρικού και νότιου Εβρου. Ηταν η μεγαλύτερη πυρκαγιά στην Ευρώπη τα τελευταία 25 χρόνια καίγοντας συνολικά 935.000 στρέμματα. Η πρώτη φωτιά στον Εβρο ξεκίνησε στις 19 Αυγούστου από την περιοχή Μελία, βόρεια της Αλεξανδρούπολης, και η δεύτερη στις 22 Αυγούστου από τη Δαδιά, με την πυρκαγιά να καίει επί 17 ημέρες. Από τότε, η φύση με τους μηχανισμούς που διαθέτει έχει αρχίσει να ανακάμπτει και το δάσος να αναγεννιέται φυσικά σε πολλές περιοχές. Η Εταιρεία Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης, σε συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και τη μελετητική εταιρεία ΜΕΛΙΑ Α.Ε., πραγματοποίησε δειγματοληψίες στην καμένη έκταση της πυρκαγιάς του 2023, ενώ στις εργασίες πεδίου συνέβαλαν οι εθελοντές του European Solidarity Corps (ESC).
«Η μαυρίλα έπειτα από δύο χρόνια έχει φύγει, αν και ψηλά υπάρχουν καμένα δένδρα. Οπότε σε αυτό που μας πίκρανε τα πρώτα χρόνια βλέπουμε ότι η φύση έχει μηχανισμούς και ανακάμπτει. Βγαίνουν τα πρώτα είδη φυτών και δένδρων, καταγράφουμε την αναγέννηση των πεύκων, η οποία σε κάποιες περιοχές πηγαίνει καλά, σε άλλες λιγότερο. Η παρακολούθηση αυτή απαιτεί χρόνια για να καταλάβουμε πού πρέπει να επέμβουμε και με ποιους τρόπους», αναφέρει στην «R» ο Λευτέρης Καψάλης, δασολόγος, επιστημονικός συνεργάτης της Εταιρείας Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης.
Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν σε 180 θέσεις σε όλη την έκταση του Εθνικού Πάρκου σε τρεις επιφάνειες και συλλέχθηκαν στοιχεία από 540 δειγματοληπτικές επιφάνειες. Τα πρώτα σημάδια είναι ενθαρρυντικά για τις περιοχές με χαμηλή και μεσαία δριμύτητα όπου τα πευκάκια είναι περισσότερα από εκείνες με υψηλή δριμύτητα. Στις περιοχές με ευνοϊκές συνθήκες μετρήθηκαν έως και 388 πευκάκια στα 100 μέτρα δειγματοληπτικής γραμμής, ενώ σε περιοχές με δυσμενείς συνθήκες μετρήθηκαν έως 53 πευκάκια. Επίσης θάμνοι και δέντρα που η φυσική τους αναγέννηση πηγαίνει πολύ καλά είναι οι λαδανιές, τα ρείκια, οι βελανιδιές και τα φυλίκια. Ωστόσο, υπάρχουν περιοχές όπου η φυσική αναγέννηση δεν τα έχει καταφέρει. Μια τέτοια περιοχή είναι στον νότιο Εβρο κοντά στο χωριό Μελία, όπου έπειτα από μελέτη εγκεκριμένη από τη Δασική Υπηρεσία ξεκίνησε αναδάσωση, καθώς το δάσος εκεί είχε καεί τρεις φορές τα τελευταία χρόνια. Ηδη φυτεύτηκαν 48.000 δενδρύλλια και γίνεται μια μείξη ειδών με πεύκα και πλατύφυλλα, όπου στο μέλλον θα φωλιάσουν τα αρπακτικά είδη της Δαδιάς. Να σημειωθεί ότι υπήρξε διασφάλιση ώστε οι σπόροι να προέρχονται από την περιοχή, ενώ στις 88 τεχνητές φωλιές με σπόρους που τοποθετήθηκαν στη Δαδιά διαπιστώθηκε ότι οι 11 από αυτές είχαν αυγά και νεοσούς, κάτι που σημαίνει ότι η ελπίδα για την άγρια φύση στο δάσος δεν έχει χαθεί.
Τα πέντε «όχι» για τα δάση
Ο Αλέξανδρος Π. Δημητρακόπουλος, καθηγητής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος στο ΑΠΘ και διευθυντής του Εργαστηρίου Δασικών Πυρκαγιών και Κλιματικής Αλλαγής, θεωρεί απαραίτητα για την αναγέννηση των δασών τα εξής μέτρα:
1. Απαγόρευση βόσκησης. Ορίζεται και από τον νόμο για μία δεκαετία και θα πρέπει να διασφαλίζεται από τις αρμόδιες Αρχές, Δασαρχεία και Αστυνομία.
2. Απαγόρευση καυσοξύλευσης. Είναι αρνητικό για την αναζωογόνηση του δάσους να εισέρχονται άνθρωποι για να παίρνουν καυσόξυλα. Το βλέπουμε συχνά, το είδαμε και στους Θρακομακεδόνες. Πατούν ό,τι φυτρώνει, το ρημάζουν, σέρνουν τα ξύλα και δεν μένει τίποτα. Κόβουν ακόμα και δένδρα που παλεύουν να επιζήσουν.
3. Απαγόρευση οποιασδήποτε αλλαγής χρήσης γης. Είναι αυτονόητο αλλά πολλές φορές δεν τηρείται, ειδικά στο Αττικό Λεκανοπέδιο. Το λέμε συνεχώς, η δασική χρήση γης δεν αλλάζει. Δυστυχώς, υπάρχει ολόκληρη βιομηχανία από πίσω, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι των οποίων αυτή είναι η δουλειά. Ετσι κτίστηκε όλη η Αττική.
4. Αποτροπή οποιασδήποτε διάβρωσης του εδάφους σε επικλινή εδάφη με αντιπλημμυρικά έργα. Υπάρχει ανάγκη να τοποθετηθούν κλαδοπλέγματα και κορμοδέματα.
5. Υποβοήθηση της αναγέννησης με δενδροφυτεύσεις έπειτα από πέντε χρόνια, εάν δεν έχει υπάρξει φυσική αναγέννηση.
Χρόνιες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία
Οι πυρκαγιές είναι υπεύθυνες για την πρόκληση αναπνευστικών αλλά και καρδιαγγειακών προβλημάτων, ενώ μπορούν να έχουν και άλλες δεινές συνέπειες
Στην επιδείνωση της υγείας των κατοίκων των περιοχών οι οποίες έχουν πληγεί από πυρκαγιές οδηγεί η απώλεια δασικού όγκου. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι πυρκαγιές είναι υπεύθυνες για την πρόκληση αναπνευστικών αλλά και καρδιαγγειακών προβλημάτων, ενώ μπορούν να έχουν και άλλες δεινές συνέπειες για τη δημόσια υγεία. «Ο εισπνεόμενος καπνός από τις πυρκαγιές περιέχει αιωρούμενα σωματίδια, ιδιαίτερα μικρού μεγέθους. Τα μεγέθη αυτών μπορούν και διεισδύουν βαθιά μέσα στους πνεύμονες μαζί με σωματίδια από μονοξείδιο του άνθρακα, πτητικές οργανικές ενώσεις, τοξικά αέρια και βαριά μέταλλα, τα οποία και αυτά επιδρούν αρνητικά στο επίπεδο του αναπνευστικού κυττάρου. Οι κάτοικοι των πληγεισών περιοχών συνήθως παρουσιάζουν δύσπνοια, θωρακικό πόνο, βήχα και αυξημένα πτύελα», αναφέρει η Σταματούλα Τσικρικά, πρόεδρος της Ενωσης Πνευμονολόγων Ελλάδος και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομάδας για τη Διαχείριση Καπνού και Προαγωγής της Υγείας και επισημαίνει ότι οι κάτοικοι των περιοχών που έχουν πληγεί μπορεί να εμφανίσουν και χρόνια προβλήματα υγείας. «Σύμφωνα με πιο πρόσφατες μελέτες, οι κάτοικοι των περιοχών αυτών θα παρουσιάσουν και στο μέλλον συμπτώματα τόσο στο αναπνευστικό όσο και στο καρδιαγγειακό σύστημα. Τα άτομα που βάλλονται περισσότερο είναι όσα πάσχουν από ΧΑΠ και βρογχικό άσθμα. Η παρατεταμένη έκθεση συνδέεται με επιδείνωση της πνευμονικής λειτουργίας και με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης λοιμώξεων του αναπνευστικού», τονίζει η πνευμονολόγος.
«Τα προϊόντα καύσης οδηγούν σε εκρηκτική αύξηση των αερομεταφερόμενων μικροσωματιδίων (PPM) με επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό και αναπνευστικό σύστημα. Προκαλούνται φλεγμονή και ερεθισμός στα κύτταρα του αναπνευστικού, βήχας και δύσπνοια ως κλινικά συμπτώματα, με αποτέλεσμα την επιδείνωση των αναπνευστικών νοσημάτων. Ατομα με προϋπάρχουσες καρδιοαναπνευστικές παθήσεις (στεφανιαία νόσος και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο) είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και αυτό απεικονίζεται και στις αυξημένες προσελεύσεις στα νοσοκομεία. Στις ευπαθείς ομάδες ανήκουν τα άτομα τρίτης και τέταρτης ηλικίας, τα παιδιά και οι εγκυμονούσες, καθώς και οι ασθενείς με σοβαρά χρόνια νοσήματα», τονίζει η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ. Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν πως οι πυρκαγιές έχουν επιπτώσεις και στην ψυχική υγεία. «Οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία κυμαίνονται από ελάχιστα συμπτώματα αγωνίας και άγχους, σε νοσήματα όπως διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη, μετατραυματικό άγχος, αυτοκτονικό ιδεασμό. Τα συμπτώματα επιδεινώνονται ανάλογα και με την απώλεια συνεπεία της κλιματικής κρίσης, όπως απώλεια αγαπημένου ανθρώπου, σπιτιού ή εργασίας», καταλήγει η καθηγήτρια.
