«Master Class» (που ολοκλήρωσε 4 χρόνια διαδρομής) και «Η μηχανή του Τούρινγκ» σε σκηνοθεσία δική του. «Άγριες Μέλισσες» στη μικρή οθόνη. Σύντομα το «Σώσε», σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη. Όλα αυτά τα εντυπωσιακά συμβαίνουν στο σύμπαν ενός ηθοποιού και σκηνοθέτη που διψάει για προκλήσεις. Όμως, η αφορμή για τη συνέντευξή μας είναι το «Αμαντέους» του Πίτερ Σάφερ (από 5 Φεβρουαρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά), το οποίο επίσης σκηνοθετεί, με πρωταγωνιστές τους Νίκο Ψαρρά (Σαλιέρι), Γιάννη Νιάρρο (Αμαντέους) και Μαίρη Μηνά (Κωνστάνς).

Από τη μία εμβληματική προσωπικότητα περνάτε στην άλλη. Μάλιστα, και ο Άλαν Τούρινγκ και το «Αμαντέους» κουβαλούν κινηματογραφική και, δη, οσκαρική αύρα.

Το «Αμαντέους» του Μίλος Φόρμαν έχω να το δω από την εφηβεία μου. Ούτε την ταινία για τον Τούρινγκ έχω δει. Δυσκολεύομαι πολύ να βλέπω οτιδήποτε σχετίζεται με κάτι που θα κάνω, γιατί μπορεί να χάσω κάθε επιθυμία να το κάνω. Αν μου αρέσει πολύ, την έβαψα! Σημαίνει ότι το δημιούργημα κάποιου άλλου συνάντησε κάτι βαθιά δικό μου, άρα αυτό το «κάτι» έχει απαντηθεί, γιατί να το ξαναπώ εγώ; Δεν συνέδεσα, λοιπόν, καμία από τις δύο ιστορίες με το σινεμά, ούτε μεταξύ τους. Επιπλέον, για μένα ούτε «Η μηχανή του Τούρινγκ» είναι ένα έργο για τον Τούρινγκ, ούτε το «Αμαντέους» είναι ένα έργο για τον Μότσαρτ. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου ούτε ο Μότσαρτ ούτε ο Τούρινγκ. Μού είναι εντελώς αδιάφοροι.

Εννοείτε ότι σας χρησιμεύουν ως οχήματα ώστε να μιλήσετε για κάτι άλλο;

Μόνο ως οχήματα. Η θεατρική παράσταση δεν είναι ντοκιμαντέρ. Για μένα το θέατρο είναι εκεί για να εκφράζει ανθρώπινα πράγματα και όχι για να διηγείται ιστορίες υπαρκτών προσώπων.

Με αφορμή τον μύθο ότι ο συνθέτης Σαλιέρι δολοφόνησε από φθόνο τον Μότσαρτ, ο Σάφερ μίλησε για την «αιώνια μάχη του Φωτός με το Σκοτάδι και του Εαυτού με τον Εαυτό», όπως γράψατε ο ίδιος στο δελτίο τύπου. Δηλαδή;

Αυτό πηγάζει από μια δική μου αναζήτηση: τι σημαίνει «καλό» και «κακό», τι σημαίνει θαυμάζω, ζηλεύω, πολεμάω κάποιον άλλον, άρα δεν αποδέχομαι τον εαυτό μου- εξ ου και η μάχη Εαυτού με Εαυτό.

Άλλωστε, όλα από εμάς δεν ξεκινάνε; Γνωρίζουμε στ΄αλήθεια κάτι πέρα από τον εαυτό μας; Δεν βλέπουμε τα πάντα μέσα από το προσωπικό μας φίλτρο;

Όχι. Τον εαυτό μας δεν τον γνωρίζουμε, επειδή αυτό το φίλτρο δεν είναι δικό μας. Είναι των γονιών μας, των αναμνήσεών μας, της κοινωνίας που μας περιβάλλει, των πεποιθήσεων μας – όμως ούτε οι πεποιθήσεις, ούτε οι συνήθειές μας είναι ο εαυτός μας. Ο εαυτός μας είναι κάτι πολύ πιο κρυμένο, πιο πυρηνικό. Για παράδειγμα, εγώ μπορεί να θεωρώ ότι αν εμπλέκομαι σε σχέσεις κακοποιητικές, συμβαίνει επειδή έτσι είμαι. Όμως αυτό δεν είναι αλήθεια. Κανένας εαυτός δεν εμπλέκεται σε κακοποιητικές σχέσεις. Άλλο φίλτρο έχει μπει στη μέση. Άλλος νους κάνει κουμάντο. Αυτό που εννοώ είναι ότι πάρα πολύ εύκολα είμαστε αυτά που μάθαμε να είμαστε, και όχι αυτά που θέλουμε πραγματικά να γίνουμε.

Άρα, λέτε ότι δεν υπάρχει πραγματική ελευθερία;

Πώς δεν υπάρχει…Αρκεί να την κατακτήσεις. Ξέρεις πού είναι η ελευθερία. Ο αληθινός εαυτός μας βρίσκεται πάντα εκεί όπου είμαστε ήσυχα. Σε αρμονία. Όμως, ο εαυτός μας είναι κάτι προς ανακάλυψη και καθόλου δεν θεωρώ ότι βρισκόμαστε «εντός μας». Εκεί είναι και το πρόβλημά μας. Εκεί είναι και το πρόβλημα του Μότσαρτ, που αποζητά μάταια την αποδοχή των άλλων. Και του Σαλιέρι, που δε νοιάζεται για το ποιος είναι ο ίδιος, αρκεί να πάψει να υπάρχει ο άλλος. Και οι δύο πεθαίνουν βαθιά δυστυχισμένοι, πλήρως απομακρυσμένοι από τον εαυτό τους. Η παράσταση, λοιπόν, είναι μια κίνηση λύτρωσης. Για να ξαναδούμε τα πράγματα που μας έφεραν εδώ, και να μας συγχωρέσουμε.

Τον συμπαθείτε τον Σαλιέρι;

Τον αγαπώ βαθιά.

Επειδή είναι αδύναμος;

Επειδή είναι… εγώ. Ο Σαλιέρι είναι ένας από μας, όχι ο Μότσαρτ. Όχι, και αυτός ένας από μας είναι, απλά…είναι ο Μότσαρτ! (γελάει). Είναι τόσο προικισμένος, που δεν γίνεται να νοιώσεις ισότιμος. Κατά τα άλλα, είναι το ίδιο ανεπαρκής με μας. Με μένα, τέλος πάντων, ας μη μιλάω για άλλους, που είμαι απολύτως ανεπαρκής και μέτριος. Ο Σαλιέρι, λοιπόν, είναι ο εαυτός μου. Και προσπαθώ να τον κατανοήσω.

Είναι πιο εύκολο για έναν ηθοποιό ή σκηνοθέτη να πλησιάσει τον εαυτό του;

(γελάει) Καθόλου δεν το πιστεύω. Γιατί εμείς που ασχολιόμαστε με την τέχνη, αυτά που μας τραυματίζουν τα εκτονώνουμε. Το να εκτονώνω κάτι, όμως, δε σημαίνει ότι το λύνω. Η χύτρα δεν σκάει, επειδή μια βαλβίδα επιτρέπει στον ατμό να φεύγει. Αυτό δεν σημαίνει ότι σταματάει να βράζει. Η τέχνη είναι μια βαλβίδα ασφαλείας- έτσι την αντιλαμβάνομαι. Γι΄αυτό είναι και σπουδαία. Θα ήταν πολύ πιο επώδυνη η ζωή αν δεν μπορούσα να εκφραστώ μέσα από τη δουλειά αυτή. Αλλά δεν λύνω κάτι.

Το ότι πρόκειται για έργο εποχής σας δυσκόλεψε;

Είναι εποχής, αλλά είναι πειραγμένο. Ήταν από τις κεντρικές αποφάσεις της σκηνοθεσίας να μη μιλήσει για την εποχή, αλλά για τη μνήμη της εποχής-και τη διαστρέβλωσή της. Όλη η παράσταση είναι έτσι, περιέχει μερικά ακραία πράγματα, που φυσικά και δεν θα μπορούσαν να συμβούν, όμως ο θεατής δεν θα δει αυτό που θα μπορούσε να συμβεί, αλλά εκείνο που έμεινε χαραγμένο μέσα μου ότι συνέβει. Για να το καταλάβετε, θα σας φέρω ένα παράδειγμα που δεν έχει καμία σχέση με το «Αμαντέους»: Ο θεατής δεν θα δει έναν προϊστάμενο να μαλλώνει τον υφιστάμενό του, αλλά έναν προϊστάμενο να δαγκώνει το πρόσωπο του υφισταμένου του, γιατί έτσι το θυμάται ο υφιστάμενος, θυμάται το αίσθημα να τον δαγκώνουν. Καταλαβαίνετε πώς το εννοώ; Η παράσταση απλά είναι «κοιταγμένη» προς αυτή την κατεύθυνση. Αν είχα κι άλλο θάρρος, θα ήταν ακόμα περισσότερο. Αλλά είμαι δειλός, και έτσι η ματιά αυτή φτάνει μέχρι ένα σημείο.

Ένα ωραίο στοιχείο είναι οι μουσικοί επί σκηνής. Κλασσική μουσική ακούτε;

Ναι, και μου αρέσει. Είμαι ακροατής του Τρίτου Προγράμματος. Πολύ μεγάλο κομμάτι της δύναμης, της επέμβασης και του εφιάλτη που στοιχειώνει τον Σαλιέρι είναι η μουσική του Μότσαρτ, οπότε την ήθελα παρούσα. Δεν τους ήθελα αόρατους τους μουσικούς ή κάπου στο βάθος ως συνοδεία, αλλά στη σκηνή, μαζί με τους ηθοποιούς.

Για τους ηθοποιούς σας πώς νιώθετε;

Πολύ περήφανος. Και τυχερός που, για έναν μυστηριώδη λόγο, δέχονται να τους σκηνοθετώ.

Ψαρράς, Μαρκουλάκης….Λένε ότι καλύτερα να μην κάνεις δουλειές με φίλους, γιατί κινδυνεύει να χαλάσει η φιλία. Νομίζω ότι στο θέατρο δεν ισχύει, σωστά;

Κι όμως, πιστεύω ότι παντού ισχύει. Είναι πράγματι επικίνδυνο να δουλεύεις με ανθρώπους με τους οποίους έχεις οικειότητα. Από την άλλη μεριά, αν εκτός από φίλοι σου είναι και άνθρωποι με τους οποίους είσαι συντονισμένος κι αν από την αρχή έχετε συμφωνήσει για τα βασικά, είναι και κερδισμένος χρόνος.

Τι συμβαίνει σε έναν ηθοποιό που γίνεται σκηνοθέτης και μετά ξαναπαίρνει θέση ηθοποιού;

Μού είναι πολύ εύκολο. Καταρχάς, προς το παρόν, τουλάχιστον, δεν με ενδιαφέρει να σκηνοθετήσω τον εαυτό μου. Δε θέλω να με βλέπετε και πάρα πολύ και δε νιώθω ότι μου πηγαίνει, ούτε ότι θα το κάνω καλά. Αφετέρου, μου αρέσει να με σκηνοθετούν άλλοι, είναι σημαντικό να αρέσω στον σκηνοθέτη μου (με κάνει πιο παραγωγικό επί σκηνής) και, εννοείται, είναι ανακουφιστικό να σκηνοθετείσαι και να μην έχεις όλη την ευθύνη.

Με το «Το Σώσε» τι γίνεται;

Προγραμματίζεται για αρχές Μαρτίου. Θα είναι η δεύτερη συνάντησή μου με αυτή την αδιανόητη, βαθιά απελπισμένη κωμωδία, η οποία μοιάζει να μιλάει για το θέατρο ενώ, ουσιαστικά, μιλάει για τη δυσκολία της συνύπαρξης.

Μα πώς βάζετε όλη αυτή τη δημιουργική δίνη σε τάξη;

Δεν θα κρύψω ότι είναι μια κουραστική χρονιά αυτή. Κανονικά, φέτος θα είχα μόνο τις «Άγριες Μέλισσες» και μία παράσταση. Το σενάριο αυτό δεν ήταν επιλογή μου, είναι αποτέλεσμα των αναβολών λόγω κορονοϊού. Όμως, αναλαμβάνω την ευθύνη των υποχρεώσεών μου και μου αρέσει να δυσκολεύομαι και να τα βγάζω πέρα. Αφετέρου, σε μια εποχή που πολλοί άνθρωποι δεν έχουν δουλειά, δεν έχω δικαίωμα να παραπονιέμαι. Θα ήταν σχεδόν υβριστικό.

Έχετε δηλώσει ότι η περιέργεια είναι βασικό χαρακτηριστικό σας. Είστε περίεργος για το πώς θα εξελιχθεί ο κόσμος μας μετά από αυτήν την αλλόκοτη συνθήκη;

Μμμ… Δεν το έχω σκεφτεί. Δεν σας κρύβω ότι με απασχολεί περισσότερο ο μέσα κόσμος. Νομίζω ότι το σύμπαν αρχίζει και τελειώνει εντός μας. Το να παραδώσουμε τον εαυτό μας καλύτερο από ό,τι τον παραλάβαμε είναι δουλειά επαναστατική και δύσκολη- γιατί, αν γίνεις λίγο καλύτερος, πραγματικά αλλάζει ο κόσμος.

Τον κόσμο τον βλέπετε και μέσα από τα μάτια των παιδιών σας;

Ναι, σίγουρα. Κυρίως μέσα από τα μάτια του γιου μου. Γιατί είναι τα πιο επιθετικά μάτια αυτά, τα εφηβικά.