Ο Νιαζή , 47 χρονών, που μίλησε στο Real, είναι ένας από τους 3500 Αλεβίτες-Μπεκτασήδες της Θράκης που ζουν στα περίπου δέκα χωριά βορειο-δυτικά του Σουφλίου, στην περιοχή της Ροδόπης και του Έβρου κοντά στα Ελληνο-βουλγαρικά σύνορα. Πρόκειται για μια “μειονότητα μέσα στην μειονότητα” που ακολουθεί ένα Ισλάμ διαφορετικό από το Ισλάμ των σουννιτών μουσουλμάνων της Θράκης.
Οι άνθρωποι αυτοί, από πάππου προς πάππο, ακολουθούν το μουσουλμανικό μυστικιστικό τάγμα των Μπεκτασήδων, που γεννήθηκε μέσα στην αγκαλιά του δόγματος των Αλεβιτών, κινείται ανάμεσα στο σουνιτικό και στο σιίτικό Ισλάμ και αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θρησκευτικά, πνευματικά και ανθρωπολογικά φαινόμενα του μουσουλμανικού χώρου.
Όντας «κλαδί» του ευρύτεροτ ισλαμικού μυστικισμού (σουφισμού), ενός πνευματικού κινήματος αναζήτησης του νοήματος της ζωής και της βαθύτερης σχέσης μεταξύ Θεού και ανθρώπου, με ιστορία χιλιών και πλέον χρόνων, ο Μπεκτασισμός έχει ως απώτερο στόχο την τιθάσευση του «εγώ» και την ένωση με το Θείο.
Εχει τις ρίζες του στην περσόφωνη κεντρική Ασία, το Χορασάν του 13ου αιώνα και, μεταξύ άλλων, εφαρμόζει πλήρη ισότητα ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Είναι εντυπωσιακό ότι η τρίτη από τις δώδεκα προτροπές-παρακαταθήκες του ιδρυτή του, Χατζή Μπεκτάς, είναι, «μορφώστε τις γυναίκες», και αυτό γύρω στο 1300.
Ο Αλεβισμός-Μπεκτασισμός διαμορφώθηκε και εξαπλώθηε στην Ανατολία και τα Βαλκάνια, όπου ακόμα επιβιώνει, και αποτελεί μια διδασκαλία που προτρέπει στην ειρηνική συνύπαρξη ενώ αποτελεί και ένα ισχυρό πνευματικό ανάχωμα απέναντι στον ισλαμικό ριζοσπαστισμό.
Στον Ελλαδικό χώρο, ο Αλεβισμός-Μπεκτασισμός εμφανίστηκε τον 14ο αιώνα με κυρίαρχη μορφή το Σεϊντ Αλί Σουλτάν που έζησε στην περιοχή της Ρούσσας, βορειοδυτικά του Σουφλίου, όπου ίδρυσε και το «ασκηταριό» τοτ, που στα περσικά ονομάζεται «ντεργκιάχ» ή «τεκέ».
Μπαίνοντας κανείς στο προαύλιο του τεκέ, όπου ζούσαν μέχρι το 1920 Μπεκασήδες δερβίσηδες, δηλαδή ασκητές, νιώθει αμέσως ότι βρίσκεται σε έναν χώρο ιερό, με έντονη μυστικιστική διάσταση.
Από την εποχή της ίδρυσης του και μέχιρι τις αρχές του 20ου αιώνα, ο τεκές του Σαϊντ Αλί Σουλτάν αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικα πνευματικά κέντρα του Μπεκτασισμού σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων αλλά και της Ανατολίας. Σήμερα, παρόλο που δεν έχει πια δερβίσηδες, εξακολουθεί να είναι ο δεύτερος σε σημασία ιερός χώρος των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων μετά τον τεκέ του Χατζή Μπεκτάς στην Ανατολία.
Το φαινόμενο του Αλεβισμού-Μπεκτασισμού και το νόημα που μπορεί να έχει σήμερα, κατέδειξε ένα πρωτοποριακό διεθνές συμπόσιο με θέμα “Μπεκτασήδες και Αλεβίτες στα Βαλκάνια και την Ανατολία: κοσμοθεωρίες και πρακτικές μέσα από εποχές και χώρους”, που διοργάνωσε το Κέντρο Ερευνών ΜΟΗΑ στο Ιμαρέτ της Καβάλας, 3 έως 5 Νοεμβρίου 2023.
Το συμπόσιο, στο οποίο συμμετείχαν έγκριτοι ακαδημαϊκοί από την Ελλάδα, την Τουρκία, την Γερμανία και την Αυστρία καθώς και Αλεβίτες-Μπεκτασήδες διανοούμενοι και άνθρωποι του πνεύματος από την Τουρκία και τα Βαλκάνια, αποτέλεσε μια σημαντική ευκαιρία για να έρθουν σε επαφή η διεθνής ακαδημαϊκή κοινότητα με την κοινότητα των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων της Θράκης.
Η Αϊσέ Καραχουσείνογλου, 44 χρονών, μια από τους δυο εξέχοντες καλεσμένους ομιλητές από την κοινότητα των Μπεκτασίδων – Αλεβιτών της Θράκη, και ένα άτομο με μεγάλη δραστηριότητα στα θέματα της κοινότητάς της, είπε στο Real ότι ο Αλεβισμός-Μπεκτασισμός διατηρείται ζωντανός εδώ και αιώνες στην περιοχή, και οι θρησκευτικές και πολιτισμικές του αξίες είναι ένα βίωμα που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.
Για τον λόγο αυτό, είπε η Αϊσέ Καραχουσείνογλου, είναι πολύ σημαντικό για την κοινότητα, να αναγνωριστεί ο Αλεβισμός-Μπεκτασισμός ως ξεχωριστή θρησκεία, και η κοινότητα να μπορεί να απολαμβάνει ισότιμα όλα τα δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών στην έκφραση της πίστης τους και της πολιτισμικής τους δράσης.
Η ελληνική πολιτεία έχει ήδη αναγνωρίσει έναν πρώτο χώρο λατρείας (τζεμεβί – ‘χώρο σύναξης’) των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων της Θράκης στο Μεγάλο Δέρειο, που εγκαινιάστηκε το 2022 από τον γενικό γραμματέα Θρησκευμάτων Γιώργο Καλαντζή.
Οι Αλεβίτες-Μπεκτασήδες που ζουν στην περιοχή, αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά, πνευματικά και ανθρωπολογικά φαινόμενα όχι μόνο της Θράκης αλλά και του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου που εκτείνεται από την Αλβανία και τη Βοσνία μέχρι την νοτιοανατολική Τουρκία.
Οι άνθρωποι αυτοί συνεχίζουν τις (κλειστές) τους τελετουργίες, με ιερές ψαλμωδίες και ιερούς χορούς αλλά και τις (ανοιχτές) συνάξεις τους, από την άνοιξη μέχρι τις αρχές του χειμώνα, όπου ο καθένας, ανεξάρτητα από την καταγωγή, θρησκεία και γλώσσα, είναι πάντα ευπρόσδεκτος.
Πρόκειται για μια κοινότητα που παρά τις μεγάλες δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει, συνεχίζει να διατηρεί τις παραδόσεις και τις τελετές της. Ζει και πορεύεται μακριά από δογματισμούς και περιχαρακώσεις και αποτελεί ένα ζωντανό κομμάτι του «ετερόδοξου» Ισλάμ που κρατάει στοιχεία αρχαίων παραδόσεων, και έτσι μπορεί να επικοινωνεί με τις κουλτούρες που την περιβάλλουν», είπε στο Real ο Γιώργος Μαυρομμάτης, καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και επί χρόνια μελετητής του Αλεβισμού-Μπεκτασισμού στην Ελλάδα.
Συνεχίζοντας, σημείωσε ότι «η κοινότητα των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων της Θράκης αποτελεί μια κοινότητα διαφορετική από τους λοιπούς σουνίτες μουσουλμάνους της Θράκης και ως τέτοια αξίζει κάθε στήριξης. Για αυτούς τους ανθρώπους είναι σημαντικό να αναγνωριστούν από το ελληνικό κράτος ως μια ξεχωριστή θρησκευτική κοινότητα. Με δικό της τελετουργικό, με δικούς της χώρους λατρείας, που ήδη υπάρχουν, και με δικούς της θρησκευτικούς λειτουργούς».
Μελετητές του Αλεβισμού-Μπεκτασισμού εκτιμούν ότι πρόκειται για ένα «κλαδί» του Ισλάμ που εκ φύσεως μπορεί να διαχειριστεί την μετάβαση στην νεωτερικότητα. Και αυτό πιστοποιείται από τον τρόπο με τον οποίο οι Αλεβίτες-Μπεκτασήδες έχουν ενσωματωθεί, διατηρώντας τις πίστεις και τις πρακτικές τους, σε Ευρωπαϊκές χώρες όπως στην Γερμανία ή την Γαλλία, όπου μετανάστευσαν κυρίως από την Τουρκία αλλά και από τα Βαλκάνια, την Αλβανία, το Κόσοβο, την Βόρεια Μακεδονία, τη νότια Βουλγαρία και την Ελληνική Θράκη.
