Συμμετέχοντας στη συζήτηση με θέμα «Το μέλλον του πολέμου, της αεροδιαστημικής και άμυνας, εξερευνώντας την ανάπτυξη τεχνολογιών, τις γεωπολιτικές αλλαγές και τις επιπτώσεις τους στην αμυντική βιομηχανία», ο κ. Παπάτσας ανέλυσε τη γεωπολιτική πραγματικότητα, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια και πιο ειδικά μετά τη ρωσική εισβολή και τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία, καθώς και στη Μέση Ανατολή (Γάζα και Ερυθρά Θάλασσα).

Οπως επισημάνθηκε, μεταξύ των πρώτων συμπερασμάτων που προέκυψαν από τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι ότι οι χώρες της Ευρώπης δεν μπορούν να βασίζονται αποκλειστικά στο ΝΑΤΟ για την αντιμετώπιση των ζητημάτων ασφαλείας τους. Οι ευρωπαϊκοί στρατοί, όπως φαίνεται, θα συνεχίσουν να διεξάγουν διάφορους τύπους αποστολών χωρίς τη βοήθεια των ΗΠΑ.

Είναι κοινό μυστικό ότι οι ευρωπαϊκοί στρατοί αντιμετώπισαν τα τελευταία 30 χρόνια σοβαρό ζήτημα υποχρηματοδότησης, αφού το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το 1992 οδήγησε σε έναν άνευ προηγούμενου εφησυχασμό. Οπως χαρακτηριστικά σημείωσε ο κ. Παπάτσας, οι αμυντικές δαπάνες της Ευρώπης από το 1992 μέχρι και πρόσφατα ήταν χαμηλότερες από τις δαπάνες στο παρελθόν, διαμορφώνοντας μια σωρευτική διαφορά περίπου 8,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων!

Επιπλέον, ένα σοβαρό διαχρονικό πρόβλημα του αμυντικού μηχανισμού των ευρωπαϊκών χωρών είναι το κατακερματισμένο περιβάλλον των στρατιωτικών προμηθειών.

Οι Ενοπλες Δυνάμεις της Ευρώπης αγοράζουν οπλικά συστήματα από εγχώριους, περιφερειακούς και παγκόσμιους προμηθευτές, αυξάνοντας έτσι σημαντικά την ποικιλομορφία των συστημάτων που είναι σε υπηρεσία σε ολόκληρη την Ευρώπη, με αποτέλεσμα να προκύπτουν προβλήματα διαλειτουργικότητας, προβλήματα στην εκπαίδευση, στη συντήρηση των συστημάτων και στην πραγματοποίηση κοινών επιχειρήσεων.

Οσον αφορά την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, βασικό χαρακτηριστικό της είναι ο κατακερματισμός της. Οπως επεσήμανε ο κ. Παπάτσας, στην Ευρώπη, σε έναν διαγωνισμό για ένα μεγάλο εξοπλιστικό πρόγραμμα (π.χ. αγορά αεροσκαφών, αρμάτων μάχης, πλοίων) συμμετέχουν συνήθως δύο έως τρεις φορές περισσότεροι Ευρωπαίοι κατασκευαστές σε σύγκριση με τις ΗΠΑ.

Κατά μέσο όρο, το 2021, οι κορυφαίες αμυντικές εταιρείες της Ευρώπης, είχαν το 30% των εσόδων της μέσης αμυντικής εταιρείας των ΗΠΑ, ενώ το λειτουργικό περιθώριο κέρδους τους ήταν χαμηλότερο κατά περίπου 2%-3%.

Τέλος, σημαντικό ζήτημα για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, τουλάχιστον μέχρι το 2016, ήταν οι μειωμένες σε σχέση με το ποσοστό των αμυντικών δαπανών χρηματοδοτήσεις για την υλοποίηση προγραμμάτων Ερευνας και Ανάπτυξης νέων οπλικών συστημάτων.

Συνοπτικά, η περιορισμένη συνεργασία και οι λίγες συνεργατικές προμήθειες των ευρωπαϊκών χωρών έχουν ως αποτέλεσμα την υλοποίηση εξοπλιστικών προγραμμάτων μικρού μεγέθους, ενώ η επικάλυψη των ευρωπαϊκών προγραμμάτων Ερευνας και Ανάπτυξης και οι περιορισμένες οικονομίες κλίμακας συμβάλλουν στην αύξηση του κόστους της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και ενδέχεται να περιορίσουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητά της.

Ο Νικόλαος Παπάτσας, Senior Partner του EFA GROUP και Πρόεδρος της Ενωσης Ελληνικών Εταιρειών Αεροδιαστημικής, Αμυνας & Ασφάλειας

Μέτρα

Μπροστά σε αυτές τις προκλήσεις, η Ε.Ε. αποφάσισε το 2022 να λάβει δραστικά και σε βάθος χρόνου μέτρα, που αποσκοπούν στην ανασύνταξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, με σκοπό να την καταστήσουν πιο ανταγωνιστική, πιο παραγωγική, αυτάρκη και ικανή να ανταποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες επιχειρησιακές απαιτήσεις.

Επιπλέον, η Ε.Ε. αποφάσισε την εφαρμογή ενός φιλόδοξου σχεδίου επανεξοπλισμού των Ενόπλων Δυνάμεων των χωρών-μελών της, με την υλοποίηση κοινών εξοπλιστικών προγραμμάτων.

Αυτό το στρατηγικό σχέδιο της Ε.Ε. ενσωματώθηκε στη «Στρατηγική Πυξίδα για την Ασφάλεια και την Αμυνα της Ενωσης – SCSD», ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης, που αποσκοπεί στην ενίσχυση της άμυνας και της ασφάλειας της Ενωσης μέχρι το 2030.

Η επόμενη απόφαση της Ε.Ε. για την ενίσχυση της άμυνάς της αφορά την υιοθέτηση του κανονισμού «Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανία, Ενίσχυση μέσω κοινού Νόμου περί Προμηθειών – EDIRPA», που στοχεύει στην πραγματοποίηση βραχυπρόθεσμων κοινών εξοπλιστικών προμηθειών, ύψους 300 εκατ. ευρώ (2023-2025).

Οραμα

Για τις μακροπρόθεσμες κοινές εξοπλιστικές προμήθειες, η Ε.Ε. ξεκίνησε την «Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική – EDIS», που για πρώτη φορά θέτει ένα όραμα για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανική πολιτική έως το 2035 και περιλαμβάνει την ενίσχυση της αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης της Ε.Ε. (EDTIB) μέσω της αύξησης των συνεργατικών και ευρωπαϊκών επενδύσεων από τα κράτη-μέλη, τη δημιουργία κουλτούρας αμυντικής ετοιμότητας και την παρακολούθηση της πορείας υλοποίησης αυτής της στρατηγικής.

Επιπλέον, η Ε.Ε. έχει προτείνει για έγκριση τον κανονισμό για το «Ευρωπαϊκό Αμυντικό Επενδυτικό Πρόγραμμα – EDIP», που θα χρησιμεύσει ως βάση για τη μελλοντική κοινή ανάπτυξη και υλοποίηση εξοπλιστικών προμηθειών κοινού ενδιαφέροντος για την ασφάλεια των κρατών-μελών και της Ενωσης. Ο κανονισμός EDIP περιλαμβάνει την παροχή οικονομικής στήριξης με 1,5 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. για την υλοποίηση κοινών ευρωπαϊκών αμυντικών προμηθειών την περίοδο 2025-2027, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και των δυνατοτήτων ανταπόκρισης της αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης της Ε.Ε. στις κατά καιρούς απαιτήσεις, καθώς και τη διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της προμήθειας αμυντικών προϊόντων. Ολοκληρώνοντας την παρουσίασή του, ο κ. Παπάτσας επεσήμανε τις τεχνολογικές εξελίξεις που έρχονται στο άμεσο μέλλον, όπως τα μεγάλα δεδομένα (big data), η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence), οι αυτόνομες δυνατότητες των οπλικών συστημάτων και αισθητήρων, οι εξελίξεις στο Διάστημα, οι τεχνολογίες cloud, οι νέες τεχνολογίες πυραύλων (συμπεριλαμβανομένων των πολυηχητικών) και οι κβαντικές τεχνολογίες.

Ειδικά για τις κβαντικές τεχνολογίες, ενώ τα κβαντικά φαινόμενα έχουν μελετηθεί για δεκαετίες, σημαντικές τεχνολογίες που βασίζονται σε αυτά τα φαινόμενα εμφανίστηκαν σχετικά πρόσφατα. Ορισμένες από αυτές θα προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα στις εταιρείες και στην εθνική ασφάλεια, ενώ θα δημιουργήσουν νέες προκλήσεις για την κρυπτογράφηση και τη χαμηλή παρατηρησιμότητα (stealth). Οι εξελίξεις αυτές, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΕΛΕΑΑ, καθιστούν τον κβαντισμό ένα σημαντικό ζήτημα για τη χάραξη πολιτικής και σημαντικό τομέα συνεργασίας μεταξύ των ΗΠΑ, της Ευρώπης και των συμμάχων τους.