Η κινηματογραφική ταινία Conclave στην οποία πρωταγωνιστεί ο Ralph Fiennes, έφερε στο προσκήνιο την εντυπωσιακή τελετουργία πίσω από τη μυστική διαδικασία εκλογής του νέου Πάπα. Όμως, η πραγματική ιστορία των κονκλάβων είναι πολύ πιο εντυπωσιακή και πλούσια σε ιστορικό περιεχόμενο από ότι μπορεί να φέρει στην οθόνη, μια χολυγουντιανή παραγωγή.
1. Η μακροβιότερη εκλογή Πάπα διήρκεσε 1.006 ημέρες
Το 1271, χρειάστηκαν σχεδόν τρία χρόνια για να εκλεγεί ο διάδοχος του Πάπα Κλήμη Δ΄. Συγκεκριμένα, μυστική ψήφος που τελικά ανέδειξε τον Πάπα Γρηγόριο Ι΄ως επόμενο Πάπα, κράτησε 1.006 ημέρες.
H καθυστέρηση εξόργισε τόσο πολύ τους κατοίκους της πόλης Βιτέρμπο, όπου συγκεντρώνονταν οι καρδινάλιοι, που τους κλείδωσαν κυριολεκτικά μέσα στο παλάτι όπου συνεδρίαζαν. Από αυτό το γεγονός προέκυψε και ο όρος conclave, από το λατινικό cum clave («με το κλειδί»).
Τελικά, οι πολίτες κατέβασαν τη στέγη του κτιρίου και περιόρισαν τη διατροφή των καρδιναλίων σε ψωμί και νερό, ως μορφή πίεσης. Ο εκλεκτός ήταν ο Γρηγόριος Ι΄, και η εμπειρία αυτή τον ώθησε να θέσει νέους κανόνες: εάν το κονκλάβιο ξεπερνούσε τις τρεις ημέρες, οι εκλέκτορες θα είχαν μόνο ένα γεύμα την ημέρα. Μετά την όγδοη ημέρα, θα σιτίζονταν αποκλειστικά με ψωμί, νερό και κρασί. Οι περιορισμοί αυτοί, αν και θεσπίστηκαν, δεν εφαρμόζονται πλέον.
2. Εκλογή του νέου Πάπα λίγες ώρες μετά τον θάνατο του προηγούμενου
Πριν τον 13ο αιώνα, η εκλογή νέου Πάπα μπορούσε να γίνει ακόμα και την ημέρα του θανάτου του προκατόχου. Ωστόσο, από τον 13ο αιώνα και μετά, η Εκκλησία αποφάσισε να περιμένει τουλάχιστον 10 ημέρες πριν ξεκινήσει η ψηφοφορία, ώστε να εξασφαλιστεί η παρουσία όλων των καρδιναλίων.
Αργότερα, το περιθώριο αυτό επεκτάθηκε σε 15 ημέρες. Παρά τους περιορισμούς, η εκλογή του Πάπα Ιουλίου Β΄ το 1503 έγινε μέσα σε λίγες μόλις ώρες. Αντίστοιχα, στη σύγχρονη εποχή:
- Ο Πάπας Φραγκίσκος εξελέγη το 2013 στον 5ο γύρο
- Ο Βενέδικτος ΙΣΤ΄ το 2005 στον 4ο γύρο
- Ο Πίος ΙΒ΄ το 1939 στον 3ο γύρο
3. Από τη Σιστίνα, με το βλέμμα στον Θεό
Η πρώτη φορά που κονκλάβιο διεξήχθη κάτω από τις περίφημες τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου στην Καπέλα Σιστίνα ήταν το 1492. Από το 1878, η Καπέλα Σιστίνα έχει καθιερωθεί ως η επίσημη αίθουσα για όλες τις παπικές εκλογές.
Σε σχετική του εγκύκλιο του 1996, ο Ιωάννης Παύλος Β΄ υπογράμμισε: «Τα πάντα σε αυτό τον χώρο ενισχύουν τη συνείδηση της παρουσίας του Θεού, μπροστά στον οποίο κάθε άνθρωπος θα κριθεί». Οι καρδινάλιοι διαμένουν στο γειτονικό Domus Santa Marta, ή σε άλλα κοντινά καταλύματα.
4. Δεν έγιναν όλα τα κονκλάβια στην Ρώμη – Οι εξαιρέσεις εκτός Βατικανού
Αν και τα περισσότερα κονκλάβια διεξήχθησαν στη Ρώμη, αρκετά πραγματοποιήθηκαν εκτός του Βατικανού:
- 4 φορές στο Παλάτι του Κυρηναλίου
- περίπου 30 σε ναούς της Ρώμης όπως η Αγία Μαρία sopra Minerva και ο Άγιος Ιωάννης του Λατερανού
- και 15 φορές σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις: Βιτέρμπο, Περούτζια, Βενετία, Αρέτσο, Λυών, Κωνσταντία
5. Αντίπαπες και το Μεγάλο Σχίσμα της Δύσης (1378–1417)
Η περίοδος του Μεγάλου Σχίσματος της Δύσης ήταν μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις της Εκκλησίας. Κατά την περίοδο αυτή εμφανίστηκαν πολλαπλοί αντίπαπες, δημιουργώντας ένα βαθύ ρήγμα στην Καθολική Εκκλησία.
Οι πιο γνωστοί ήταν:
- Κλήμης Ζ΄
- Βενέδικτος ΙΓ΄
- Αλέξανδρος Ε΄
- Ιωάννης ΚΓ΄
Το σχίσμα διήρκεσε σχεδόν 40 χρόνια και τερματίστηκε το 1417 με τη Σύνοδο της Κωνσταντίας, που ανέδειξε τον Μαρτίνο Ε΄, ως καθολικά αποδεκτό Πάπα.
6. Απόλυτη απομόνωση και υγειονομικά προβλήματα
Η απόφαση του Γρηγορίου Ι΄ να κλειδώνεται η Σύνοδος στόχευε στη διασφάλιση ότι οι καρδινάλιοι θα επικεντρωθούν μόνο στην επιλογή Πάπα, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις.
Ωστόσο, η απομόνωση αυτή δημιούργησε σοβαρά υγειονομικά προβλήματα, ιδίως τους θερινούς μήνες. Πριν το 1996, οι καρδινάλιοι κοιμούνταν σε ράντζα δίπλα στη Σιστίνα, συχνά σε ανθυγιεινές συνθήκες. Οι περιγραφές των κονκλαβίων του 16ου και 17ου αιώνα κάνουν λόγο για «αηδιαστική δυσωδία» και μεγάλους φόβους για επιδημίες. Αρκετοί εκλέκτορες έβγαιναν από το κονκλάβιο σοβαρά άρρωστοι.
7. Οι μικρότεροι και οι γηραιότεροι Πάπες
- Ο νεότερος Πάπας της ιστορίας ήταν ο Ιωάννης ΙΒ΄, μόλις 18 ετών, το 955.
- Οι γηραιότεροι ήταν οι Κελεστίνος Γ΄ (1191) και Κελεστίνος Ε΄ (1294), και οι δύο σχεδόν 85 ετών.
- Ο Βενέδικτος ΙΣΤ΄ εξελέγη σε ηλικία 78 ετών το 2005.
8. Ο Πάπας δεν χρειάζεται να είναι καρδινάλιος
Θεωρητικά, ο Πάπας δεν είναι υποχρεωτικό να είναι καρδινάλιος. Η τελευταία φορά που εξελέγη ένας μη καρδινάλιος στην Παπική θέση ήταν το 1378: ο Ουρβανός ΣΤ΄, μοναχός και αρχιεπίσκοπος του Μπάρι.
Παρότι οι Ιταλοί κυριαρχούν παραδοσιακά στον παπικό θρόνο, υπήρξαν σημαντικές εξαιρέσεις:
- Αλέξανδρος ΣΤ΄ (Ισπανός, 1492)
- Αδριανός ΣΤ΄ (Ολλανδός, 1522)
- Γρηγόριος Γ΄ (Σύριος, 731)
- Ιωάννης Παύλος Β΄ (Πολωνός, 1978)
- Βενέδικτος ΙΣΤ΄ (Γερμανός, 2005)
- Φραγκίσκος (Αργεντινός, 2013)
