Σε νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature, ανακοινώθηκε η ανακάλυψη μιας νέας «μεταβλητής μακράς περιόδου». Μάλιστα, είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες εντοπίζουν ένα ένα τέτοιο αντικείμενο, το όποιο, όπως διαπιστώθηκε, εκπέμπει τακτικές εκρήξεις ακτίνων-Χ.

Οι μεταβλητοί μακράς περιόδου (long-period transients) αποτελούν μια πρόσφατα αναγνωρισμένη κατηγορία κοσμικών αντικειμένων. Πρόκειται για κοσμικά σώματα τα οποία εκπέμπουν έντονες ραδιοφωνικές λάμψεις κάθε λίγα λεπτά έως και αρκετές ώρες. Τα συγκεκριμένα σώματα εκπέμπουν αυτές τις λάμψεις για πολύ μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα σε σχέση με τους γρήγορους παλμούς που εντοπίζουμε σε νεκρά άστρα όπως στα πάλσαρ(αστέρες νετρονίων).

Για τους επιστήμονες, όμως, το τι ακριβώς είναι αυτά τα αντικείμενα καθώς και το πώς παράγουν τα ασυνήθιστα σήματά τους, είναι κάτι που παραμένει ακόμη μυστήριο.

Η ανακάλυψή ανοίγει ένα νέο παράθυρο στη μελέτη των μυστήριων αυτών αντικείμενων. Ταυτόχρονα, όμως, εντείνει κα ιτο μυστήριο. Και αυτό γιατί οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως το αντικείμενο που εντόπισαν δεν μοιάζει με κανένα γνωστό τύπο άστρου ή αστρικού συστήματος, είτε στον Γαλαξία μας είτε εκτός αυτού.

Μια νέα λάμψη στον διάστημα

Ο ουρανός τη νύχτα περιέχει πλήθος αντικειμένων που παραμένουν αόρατα στο ανθρώπινο μάτι, τα οποία όμως αποκαλύπτονται μέσω άλλων μηκών κύματος, όπως τα ραδιοκύματα. Η ερευνητική ομάδα που έκανε την ανακάλυψη παρακολουθεί συστηματικά τον «ραδιοφωνικό ουρανό» χρησιμοποιώντας το ASKAP (Australian SKA Pathfinder), ένα ραδιοτηλεσκόπιο του CSIRO που λειτουργεί στη γη των Wajarri Yamaji  (τους ιθαγενείς της περιοχής) στη Δυτική Αυστραλία. Στόχος της ομάδας είναι ο εντοπισμός  των «μεταβλητών», δηλαδή των αντικειμένων που εμφανίζονται και εξαφανίζονται.

Οι μεταβλητές πηγές συνδέονται συχνά με μερικά από τα πιο ισχυρά και δραματικά φαινόμενα στο σύμπαν, όπως ο θάνατος των άστρων.

Στα τέλη του 2023, εντοπίσαμε μια εξαιρετικά φωτεινή πηγή, ονομασμένη ASKAP J1832-0911 (βάσει των ουράνιων συντεταγμένων της), κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο, σε απόσταση περίπου 15.000 ετών φωτός από εμάς, αρκετά μακριά αλλά ακόμη εντός του Γαλαξία μας.

Ένα δραματικό γεγονός

Αμέσως μετά την αρχική ανακάλυψη, οι επιστήμονες ξεκίνησαν παρατηρήσεις παρακολούθησης με τηλεσκόπια σε όλο τον κόσμο για να καταγραφούν περισσότεροι παλμοί. Μέσω συνεχούς παρακολούθησης, διαπίστωσαν ότι οι ραδιοπαλμοί από το ASKAP J1832-0911 εμφανίζονται σε σταθερό κύκλο 44 λεπτών , χαρακτηριστικό που το κατατάσσει στις σπάνιες μεταβλητές μακράς περιόδου.

Παράλληλα, μελετήθηκαν παλαιότερα αρχεία τηλεσκοπίων από την ίδια περιοχή του ουρανού, χωρίς, όμως, να βρεθεί ίχνος του αντικειμένου πριν την ανακάλυψή του. Αυτό, σύμφωνα με τους επιστήμονες, υποδηλώνει ότι κάτι δραματικό και ενεργειακά ισχυρό συνέβη λίγο πριν τον εντοπισμό, ενεργοποιώντας απότομα την πηγή.

Τον Φεβρουάριο του 2024, το ASKAP J1832 έγινε ιδιαίτερα ενεργό, παρουσιάζοντας μια εντυπωσιακή έκλαμψη. Μόνο λιγότερα από 30 αντικείμενα στον ουρανό έχουν φτάσει σε τέτοια ένταση σε ραδιοκύματα. Συγκριτικά, τα περισσότερα άστρα που ανιχνεύονται σε ραδιοσυχνότητες είναι περίπου 10.000 φορές πιο αμυδρά από το ASKAP J1832 κατά την έξαρσή του.

Μια τυχερή σύμπτωση

Οι ακτίνες-Χ, που προέρχονται από εξαιρετικά θερμά και ενεργητικά περιβάλλοντα, είναι αόρατες στο ανθρώπινο μάτι. Αν και έχουν βρεθεί περίπου δέκα παρόμοια ραδιοεκπεμπόμενα αντικείμενα, κανένα μέχρι τώρα δεν είχε δείξει σήματα ακτίνων-Χ.

Τον Μάρτιο οι επιστήμονες προσπάθησαν να παρατηρήσουν το ASKAP J1832 μέσω ακτίνες-Χ, αλλά λόγω τεχνικών προβλημάτων, η παρατήρηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ωστόσο, το τηλεσκόπιο Chandra της NASA είχε ήδη καταγράψει την περιοχή σε δύο παλαιότερες παρατηρήσεις.

Έπειτα η Kaya Mori, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Columbia και υπεύθυνη των εν λόγω παρατηρήσεων, παραχώρησε στους μελετητές τα δεδομένα που είχε συλλέξει το τηλεσκόπιο όπου και εμφανίστηκαν καθαρά σήματα ακτίνων-Χ συγχρονισμένα με το 44λεπτο μοτίβο των ραδιοπαλμών του ASKAP J1832.

Το Chandra είχε στραφεί προς άλλο στόχο, αλλά κατά σύμπτωση «έπιασε» το ASKAP J1832 ακριβώς στην περίοδο μέγιστης δραστηριότητάς του, με τους ειδικούς να τονίζουν ότι μια  τέτοια ευθυγράμμιση είναι εξαιρετικά σπάνια.

Ενα αίνιγμα

Η ταυτόχρονη εκπομπή ραδιοκυμάτων και ακτίνων-Χ είναι χαρακτηριστική νεκρών άστρων με πολύ ισχυρά μαγνητικά πεδία, όπως οι αστέρες νετρονίων (υπολείμματα βαρέων άστρων) και οι λευκοί νάνοι (υπολείμματα ελαφρύτερων άστρων).

Η νέα ανακάλυψή υποδηλώνει ότι τουλάχιστον μερικές από τις μεταβλητές μακράς περιόδου ίσως προέρχονται από αυτούς τους τύπους «αστρικών λειψάνων».

Όμως το ASKAP J1832-0911 δεν ταιριάζει απόλυτα σε καμία γνωστή κατηγορία αντικειμένου στον Γαλαξία. Παρότι η συμπεριφορά του μοιάζει εν μέρει με αυτή γνωστών άστρων, εξακολουθεί να ξεφεύγει από το καθιερωμένο πλαίσιο.