Μια εντυπωσιακή αρχαιολογική ανακάλυψη ήρθε στο φως κάτω από τη σύγχρονη πόλη Valencina de la Concepción, στη νοτιοδυτική Ισπανία.
Όπως δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science Advances, ο θολωτός τάφος Montelirio, που χρονολογείται μεταξύ 2875 και 2635 π.Χ., περιείχε τη μεγαλύτερη γνωστή συλλογή αρχαίων κοσμημάτων από κοχύλια στον κόσμο. Τα ευρήματα αυτά ρίχνουν φως σε πτυχές της κοινωνικής οργάνωσης, της εργασίας και της συμβολικής κουλτούρας μιας κοινωνίας που προϋπήρξε των μεγάλων αρχαίων αυτοκρατοριών, ενώ παράλληλα αμφισβητούν παγιωμένες αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων στη προϊστορική Ευρώπη.
Ένας μνημειώδης τάφος και εκατοντάδες χιλιάδες κοχύλια
Ύστερα από πολυετή ανασκαφική και ερευνητική δραστηριότητα, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν στον τάφο Montelirio πάνω από 270.000 μικροσκοπικά κοχύλια, λιγότερα από ένα εκατοστό σε διάμετρο, ραμμένα σε ενδύματα όπως χιτώνες, φούστες και πέπλα. Τα κοχύλια, κυρίως από το είδος Pecten maximus (χτένια), είχαν συλλεχθεί από την Ατλαντική ακτή, ενώ είχαν επεξεργαστεί και γυαλιστεί με μεγάλη προσοχή προτού ραφτούν στα ενδύματα.
Η κλίμακα της συλλογής αυτής αποκαλύπτει το εξαιρετικό επίπεδο οργάνωσης της κοινωνίας που την παρήγαγε. Τα ενδύματα, τα οποία θα ζύγιζαν συνολικά πάνω από 90 κιλά όταν ήταν πλήρως διακοσμημένα, δεν προορίζονταν για καθημερινή χρήση αλλά για τελετουργικούς σκοπούς. Το βάρος και η ακαμψία τους τα καθιστούσαν ακατάλληλα για πρακτική χρήση, υποδηλώνοντας τη βαθιά συμβολική τους σημασία. Δεν πρόκειται απλώς για διακόσμηση, αλλά για κοινωνικές δηλώσεις που αντανακλούσαν το status, την εξουσία και την ένταξη σε ένα ευρύτερο πλέγμα εργασίας και τελετουργίας.
Ένα έργο τεράστιας τέχνης και συνεργασίας
Η παραγωγή των κοσμημάτων αυτών απαιτούσε υψηλή εξειδίκευση και οργανωμένη εργασία. Οι επιστήμονες εκτιμούν πως η επεξεργασία κάθε κοχυλιού (σμίλευση, διάτρηση, γυάλισμα) διαρκούσε περίπου δέκα λεπτά. Για την ολοκλήρωση του έργου σε ένα μόνο θάλαμο του τάφου, απαιτούνταν περίπου 206 συνεχόμενες εργάσιμες ημέρες για ομάδα δέκα τεχνιτών, με καθημερινή 8ώρη εργασία.
Πριν καν ξεκινήσει η διαδικασία, χρειαζόταν να συγκεντρωθούν και να μεταφερθούν πάνω από 1.000 κιλά πρώτης ύλης. Η συγκέντρωση, η προετοιμασία, ο εφοδιασμός και η συντήρηση των τεχνιτών καταδεικνύουν την ύπαρξη μιας κοινωνίας με πλεόνασμα πόρων και προηγμένη διοικητική ικανότητα. Η αφιέρωση τόσο ανθρώπινου δυναμικού σε ενδύματα που είχαν τελετουργικό χαρακτήρα υπογραμμίζει τη σημασία της τελετουργίας και της οπτικής αναπαράστασης εξουσίας στην πολιτιστική ταυτότητα της κοινότητας.
Οι γυναίκες στο επίκεντρο της κοινωνικής ιεραρχίας
Ανάμεσα στα λείψανα που εντοπίστηκαν στον τάφο, οι 15 από τα 20 άτομα που ταυτοποιήθηκαν ήταν γυναίκες. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι κατείχαν ηγετικές θέσεις στην κοινωνική δομή. Οι πιο περίτεχνα διακοσμημένες φορεσιές εντοπίστηκαν σε δύο γυναίκες που βρίσκονταν τοποθετημένες πλησιέστερα στο κεντρικό βωμό του θαλάμου.
Η θέση τους στον χώρο, καθώς και η πολυπλοκότητα των κοσμημάτων που τις συνόδευαν, υποδηλώνουν ότι είχαν υψηλό κοινωνικό κύρος. Τα στοιχεία αυτά αμφισβητούν την επικρατούσα άποψη περί αυστηρά πατριαρχικών δομών στις ευρωπαϊκές προϊστορικές κοινωνίες, προτείνοντας αντ’ αυτού ένα πιο σύνθετο πρότυπο, στο οποίο οι γυναίκες διαδραμάτιζαν κεντρικό ρόλο στη διοίκηση, την παραγωγή και τις τελετουργίες.
Τα κοχύλια ως σύμβολα ισχύος και ταυτότητας
Η χρήση κοχυλιών δεν ήταν τυχαία. Στην παγκόσμια ιστορία, τα κοχύλια έχουν πολλές φορές χρησιμεύσει ως νομίσματα, δείκτες κοινωνικού κύρους και ταυτοτικά σύμβολα. Στην περίπτωση του τάφου Montelirio, η επιλογή του συγκεκριμένου υλικού υποδηλώνει τη σύνδεση με τη θάλασσα άλλα και τις πιθανές εμπορικές διαδρομές που προηγήθηκαν της εποχής των κλασικών μεσογειακών πολιτισμών.
Τα ενδύματα αυτά λειτουργούσαν ως «ζωντανά σύμβολα» εξουσίας: το βάρος των κοσμημάτων αντικατόπτριζε τη βαρύτητα του ρόλου του προσώπου που τα έφερε.
