Καθοριστικής σημασίας αποφάσεις που μετασχηματίζουν την ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική εντός ενός σαφώς πιο αυστηρού πλαισίου ελήφθησαν στο πρόσφατο Συμβούλιο Υπουργών Μετανάστευσης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το νέο πλαίσιο δίνει σαφές προβάδισμα στην αποτροπή των παράνομων ροών, στην ενίσχυση των επιστροφών και στη λειτουργία δομών εκτός ευρωπαϊκού εδάφους, επιβεβαιώνοντας σε απόλυτο βαθμό την πρόσφατη αποκάλυψη της Realnews.

Κεντρικό σημείο των αποφάσεων αποτελεί η επικύρωση του νέου κανονισμού επιστροφών, ο οποίος ενσωματώνει πρακτικά όλες τις ρυθμίσεις που είχε ψηφίσει η Ελλάδα τον Σεπτέμβριο για την παράνομη μετανάστευση. Με αυτόν τον τρόπο, οι ελληνικές επιλογές αποκτούν πλέον ευρωπαϊκή υπόσταση, ενώ η Ε.Ε. υιοθετεί επίσημα μέτρα που, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, θεωρούνταν πολιτικά δύσκολα ή αμφιλεγόμενα. Ο κανονισμός περιλαμβάνει μέτρα που στοχεύουν στη μείωση του χρόνου παραμονής των παράτυπων μεταναστών στην Ευρώπη και στον περιορισμό των περιθωρίων κατάχρησης του συστήματος ασύλου. Μεταξύ άλλων προβλέπει:

• Αύξηση της διάρκειας κράτησης έως και 24 μήνες.
• Δυνατότητα τοποθέτησης όσων δεν διαθέτουν προσφυγικό προφίλ σε κλειστά κέντρα.
• Σημαντική σύντμηση των προθεσμιών για υποβολή και εξέταση προσφυγών.
• Ενίσχυση του δόγματος «κράτησης ή επιστροφής».

Οι αποφάσεις αυτές θεωρούνται από πολλές χώρες απαραίτητες για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης. Σύμφωνα με κοινοτικές πηγές, το ισχύον πλαίσιο επέτρεπε μεγάλες καθυστερήσεις στις διαδικασίες, οδηγώντας de facto σε μακροχρόνια παραμονή ανθρώπων που δεν δικαιούνταν άσυλο.

Τα return hubs

Η απόφαση που προκαλεί ήδη τη μεγαλύτερη συζήτηση είναι η θεσμοθέτηση των λεγόμενων return hubs, δηλαδή δομών οι οποίες θα λειτουργούν σε ασφαλείς χώρες της Αφρικής και θα δέχονται επιστροφές παράτυπων μεταναστών από κράτη-μέλη της Ε.Ε. Η ιδέα προωθήθηκε έντονα από τρεις χώρες, την Ελλάδα, τη Γερμανία και την Ιταλία. Το νέο πλαίσιο επιτρέπει στην Ευρωπαϊκή Ενωση να χρηματοδοτεί και να συνεργάζεται με τρίτες χώρες, ώστε οι επιστροφές να μην πραγματοποιούνται πλέον αποκλειστικά στις χώρες πρώτης υποδοχής εντός της Ε.Ε. Για τις χώρες του Νότου, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, αυτό αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη, καθώς απαλλάσσονται από την υποχρέωση να δέχονται πίσω δευτερογενείς ροές μεταναστών που έχουν μετακινηθεί προς τον Βορρά. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές πηγές, τα hubs αυτά θα λειτουργούν με σεβασμό στο Διεθνές Δίκαιο και υπό την εποπτεία της Ε.Ε., με στόχο να επιταχυνθεί η διαδικασία επιστροφής όσων δεν δικαιούνται διεθνή προστασία.

Το Συμβούλιο επικύρωσε επίσης την αύξηση του αριθμού των χωρών που χαρακτηρίζονται ως ασφαλείς τρίτες χώρες. Η απόφαση αυτή έχει ειδική σημασία για την Ελλάδα, καθώς επιτρέπει την επιστροφή προσφύγων και μεταναστών σε χώρες από τις οποίες διήλθαν πριν εισέλθουν στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Για παράδειγμα, αιτούντες άσυλο από το Σουδάν που έχουν περάσει από το Τσαντ ή την Αίγυπτο, χώρες που πλέον θεωρούνται ασφαλείς, δεν θα εξετάζονται στην Ελλάδα. Η αίτησή τους θα μπορεί να παραπέμπεται στις χώρες αυτές, περιορίζοντας τις πιέσεις στο ελληνικό σύστημα ασύλου.

Η Ελλάδα είχε ζητήσει ακόμη αυστηρότερα μέτρα, σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, όμως το πακέτο που συμφωνήθηκε θεωρείται θετικό. Και αυτό διότι, για πρώτη φορά, η Ευρωπαϊκή Ενωση υιοθετεί μια συνολική μεταναστευτική στρατηγική που δίνει προτεραιότητα στη φύλαξη των συνόρων, στις επιστροφές, στη λειτουργία κέντρων εκτός Ε.Ε. και όχι στην εσωτερική μεταφορά μεταναστών από χώρα σε χώρα.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ε.Ε. φαίνεται να υιοθετεί μια προσέγγιση πιο κοντά στο δόγμα αποτροπής, κράτησης και απέλασης που έχει διαμορφώσει η Ελλάδα, αντί του δόγματος ένταξης και διαμοιρασμού των μεταναστευτικών βαρών.

Η Γερμανία

Ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα είναι η διμερής συμφωνία που επιτεύχθηκε με τη Γερμανία σχετικά με την εφαρμογή του νέου συμφώνου μετανάστευσης, το οποίο θα τεθεί σε ισχύ στις 13 Ιουνίου 2026.

Η Ελλάδα είχε ως βασικό στόχο να ξεκινήσει η εφαρμογή του συμφώνου χωρίς το βάρος των επιστροφών Δουβλίνου. Και αυτό διότι, με βάση τους υπολογισμούς, η χώρα θα μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπη με έως και 515.000 πιθανές επιστροφές από το σύνολο της Ε.Ε. και 110.000 μόνο από τη Γερμανία.

Από την πλευρά της, η Γερμανία επεδίωξε να της αναγνωριστεί ότι έχει επιδείξει αλληλεγγύη προς την Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια, λαμβάνοντας σημαντικό αριθμό μεταναστών στο έδαφός της. Ετσι, οι δύο χώρες κατέληξαν σε μια συμβιβαστική λύση:

• Η Ελλάδα δεν θα λάβει αλληλεγγύη από τη Γερμανία κατά το πρώτο έτος εφαρμογής του συμφώνου.
• Η Γερμανία, σε αντάλλαγμα, διαγράφει όλες τις εκκρεμείς υποθέσεις και όσες προκύψουν έως τις 12 Ιουνίου 2026.

Με αυτόν τον τρόπο, οι δύο χώρες ξεκινούν «από μηδενική βάση», αποφεύγοντας ένα τεράστιο διοικητικό και επιχειρησιακό βάρος για την Ελλάδα.

Αντίστοιχη συμφωνία πέτυχε και η Ιταλία, ενώ η Ελλάδα έχει καλέσει και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Ολλανδία, η Αυστρία και το Βέλγιο, να συνταχθούν στο ίδιο μοντέλο, καθώς έχουν επίσης σημαντικές εκκρεμότητες από το παρελθόν. Για την Ελλάδα, η διαγραφή των παλαιών περιπτώσεων θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς εξασφαλίζει ότι η χώρα δεν θα εισέλθει στο νέο πλαίσιο με τεράστιο συσσωρευμένο φορτίο.